Varkensorgel en kattenorgel: Lodewijk XI en Karel V genoten ervan

Een orgel gemaakt van varkens, die voor de muziek zorgen. Het lijkt absurd, maar zo’n varkensorgel heeft echt bestaan. Het bijzondere instrument kreeg de naam ‘Piganino’, een samenstelling van het Engelse woord pig (varken) en piano. Het is een van de meest bijzondere instrumenten uit de muziekgeschiedenis. Net als het kattenorgel, dat vermoedelijk in 1549 door Karel V en Filips II bewonderd werd tijdens een processie in Brussel.

Lodewijk XI regeerde over Frankrijk in de late middeleeuwen, van 1461-1483. Hij stond bekend als een wrede, gierige, paranoïde en gewetenloze koning die allerlei intriges creëerde om zelf de macht te kunnen houden. Daarom werd hij ook wel ‘Spinnenkoning’ genoemd, een wat minder eervolle titel dan zijn nazaat Lodewijk XIV kreeg als ‘Zonnekoning’. Hij hield van wrede spelletjes door vijanden net zo lang te martelen tot ze stierven. Hij voerde regelmatig executies uit door mensen in hertenhuiden te steken en ze te laten opjagen door honden. Tot de honden de arme stakkers uiteen reten.

De Piganino: het varkensorgel

Koning Lodewijk XI daagde de abt van Baigne, die wel meer instrumenten uitvond, voor de grap uit om een instrument te maken waarbij varkens het geluid maakten. Hij wilde namelijk graag een ‘concert van varkensgeluiden’ horen. De Baigne maakte een soort toetsenbord en bij elke aanslag kreeg een van de varkens een naaldenprik. De Baigne testte de varkens op hun geluid, zodat ze goed samen klonken en de organist echt een muziekdeuntje kon maken met zijn varkensorgel.

De Piganino, of varianten op dit legendarische orgel, wordt ook wel eens Hog Harmonium, Swineway, Pigano of Porko Forte genoemd. Na koning Lodewijk XI bouwde in de jaren 1860 een Amerikaan in Cincinnatti een soortgelijk orgel. Hij situeerde varkens onder zijn orgel in een soort gepartitioneerde box, waarbij hun staarten door een rij gaten naar buiten staken. Door in de staarten van de varkens te knijpen of prikken, begonnen de beesten te loeien.

Een bijzondere variant: het kattenorgel

Een bijzondere variant op het varkensorgel was de kattenpiano of kattenorgel. Dit instrument werkte hetzelfde als het varkensorgel, maar dan door katten te gebruiken voor het gekrijs. De Franse schrijver en componist Jean-Baptiste Théodore Weckerlin (1821-1910) verhaalde over dit instrument in zijn boek Musiciana. Beschrijvingen van vreemde en bizarre uitvinden (1877). Volgens Weckerlin werd het instrument in 1549 in Brussel gebruikt tijdens een processie waarbij keizer Karel V en diens zoon Filips II aanwezig waren.

Het is niet zeker dat het kattenorgel echt door Karel V en diens zoon gebruikt werd, maar het zou heel goed kunnen. Tijdens Filips’ tournee in de Nederlanden in 1549 was namelijk ook de Spaanse hofhistoricus Juan Cristóbal Calvete de Estrella (ca. 1520-1593) aanwezig, die in een reisverslag een gedetailleerde beschrijving van het instrument gaf.

Bronnen ▼