Walter Schellenberg en het Venlo-incident

In het rijtje van SS-officieren die tijdens de Tweede Wereldoorlog achter de schermen een opmerkelijke rol speelden mag Walter Schellenberg niet ontbreken. Een verslag:

Jeugd en begin militaire carrière

Walter Friedrich Schellenberg, zoals zijn naam voluit luidde, werd op 16 januari 1910 als jongste telg in een gezin van zeven geboren te Saarbrücken, de hoofdstad van de huidige Duitse deelstaat Saarland. Toen na de Eerste Wereldoorlog het Saargebied door de Fransen werd bezet, verhuisde de familie naar Luxemburg. Na zijn middelbare studie keerde Walter Schellenberg terug naar Duitsland en volgde aan de universiteit van Marburg zonder veel succes een artsenopleiding, waarna hij het jaar daarna besloot om in Bonn rechten te gaan studeren. Vier jaar later had hij zijn universitair diploma op zak maar vond zoals veel jongelui van zijn leeftijd geen werk. Aangetrokken door beloften op economische beterschap trad hij in 1933 toe tot de NSDAP, de “Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei”. Enige tijd later sloot hij zich aan bij de SS en toen in september 1939 de Tweede Wereldoorlog uitbrak was hij reeds opgeklommen tot de rang van “Sturmbannführer”, een graad vergelijkbaar met die van majoor.

Het Venlo-incident

Kort na de Duitse inval in Polen kreeg Schellenberg de leiding toevertrouwd over een geheime operatie die later bekend raakte als het Venlo-incident. Een relaas van de gebeurtenissen:

Begin oktober 1939 had de RSHA, de overkoepelende Duitse veiligheidsdienst, het plan opgevat om de Britse inlichtingendienst te destabiliseren. Via haar informantennetwerk in Nederland werd het gerucht verspreid dat enkele hooggeplaatste Duitse officieren het oneens waren met de oorlogspolitiek van Hitler en het regime omver wilden werpen. De Britse SIS, de “Secret Intelligence Service”, die al lang probeerde om contact te leggen met een Duitse verzetsgroep, zag haar kans schoon en stuurde twee agenten, de majoor Stevens en de kapitein Best, naar Nederland met de opdracht om van daaruit een ontmoeting te regelen met één van de samenzweerders.

Met behulp van de Nederlandse militaire geheime dienst GS III die één van haar officieren, luitenant Dirk Klop, had aangesteld om de twee Engelse agenten bij te staan, werd in de namiddag van 9 november 1939 bij café Backus aan de Herungerweg in Venlo een ontmoeting afgesproken met een gezant van de zogenaamde Duitse verzetsgroep. Even dreigde de samenkomst in het gedrang te komen toen bleek dat de avond voordien ene Georg Elser, een 26-jarige meubelmaker uit Heiderheim, een mislukte bomaanslag had gepleegd op Hitler. Toen Stevens, Best en Klop die bewuste namiddag bij café Backus aankwamen werden ze opgewacht door Schellenberg en enkele SS’ers. Er ontspon zich een vuurgevecht waarbij luitenant Klop dodelijk werd getroffen. De beide geheimagenten werden gevangen genomen en geboeid over de Nederlands-Duitse grens voor verhoor meegenomen naar het Gestapo hoofdkwartier in Düsseldorf. Wat zich daar afspeelde is niet met zekerheid bekend. Hoewel er geen harde bewijzen van zijn beweren sommigen dat Stevens tijdens de ondervragingen belangrijke informatie prijsgaf over Britse agenten die in de bezette gebieden actief waren.

In eerste instantie gaf de Nederlandse overheid weinig ruchtbaarheid aan het voorval. De Duitse propagandadienst daarentegen greep de betrokkenheid van een Nederlandse officier bij het incident aan om te verkondigen dat Nederland zijn neutraliteit had geschonden door Britse agenten te helpen.

Het verdere verhaal

In 1999 werden de officiële en tot dan toe als vertrouwelijk geclassificeerde documenten rond het Venlo-incident door de Britse overheid vrijgegeven. De documenten waren voor het eerst te zien in de tv-documentaire: “Het Venlo-incident, 70 jaar na dato”. In de meer dan één uur durende docu werd aan de hand van interviews en ooggetuigenverslagen samen met een reconstructie van de gebeurtenissen een nauwkeurig beeld geschetst van wat er precies de 9de november 1939 aan de Herungerweg te Venlo gebeurde.

En hoe verging het Schellenberg?

Tegen het einde van de oorlog toe had Schellenberg zich weten op te werken tot “SS-Brigadeführer”, een te vergelijken graad met generaal-majoor. In het voorjaar van 1945, toen het voor iedereen duidelijk was dat Duitsland feitelijk de oorlog al had verloren, organiseerde Schellenberg geheime besprekingen tussen Himmler en Folke Bernadotte, een diplomaat en vicepresident van het Zweedse Rode Kruis om een afzonderlijk vredesakkoord met de westerse geallieerden te bepleiten. De onderhandelingen draaiden echter op niets uit en Schellenberg werd na afloop van de oorlog gearresteerd en door een militair tribunaal veroordeeld tot een gevangenisstraf van zes jaar.

Omwille van gezondheidsredenen werd hij echter vroegtijdig in vrijheid gesteld. Kort daarna, op 31 maart 1952, kwam hij op 42-jarige leeftijd in Turijn te overlijden aan de gevolgen van kanker.