Verdeel en heers – betekenis en herkomst

De zegswijze ‘verdeel en heers’ is een bekende frase. Wat betekent deze uitspraak en waar komt deze precies vandaan? Een korte geschiedenis van de zegswijze verdeel en heers.

Herkomst van verdeel en heers

De frase verdeel en heers – in het Latijn divide et impera – is afkomstig uit de Griekse Oudheid. De uitspraak wordt toegeschreven aan Philippus II van Macedonië (382-336 v.Chr.), bekend als de vader van Alexander de Grote. Hij gebruikte verdeel en heers als politieke strategie om de macht te behouden. Hij deed dit door Griekse stadstaten, ofwel poleis, tegen elkaar uit te spelen. Dit op een tactische manier. Bepaalde gebieden, regio’s of concurrenten krijgen bij verdeel en heers meer rechten dan andere gebieden of personen. Hierdoor ontstond er geen vriendschap of bondgenootschap tussen die partijen en kon de derde groep, de heersende partij, rustig achteroverleunen.

Deze tactiek is in de geschiedenis op talrijke manieren toegepast. Zo verdeelden Romeinse keizers hun rijk in prefecturen, provincies (diocees) en ‘speelden’ ze met burgerrechten en het weggeven van grond om controle over hun groeiende rijk te houden. Ook de Rooms-Katholieke Kerk past(e) in haar organisatiestructuur de divide et impera-tactiek toe, door de kerk op te delen in meerdere bisdommen, die aanvankelijk dezelfde grenzen kenden als de politiek diocees in het Romeinse Rijk.

Een ander bekend voorbeeld van de verdeel-en-heers-strategie is het feodalisme tijdens de Middeleeuwen. Door een hiërarchische structuur van leenheren, leenmannen en achterleenmannen bleef het Frankische Rijk bestuurbaar en beheersbaar.

Voorbeelden van het gebruik van de term in kunst en literatuur

In zijn bekende werk Il Principe (De vorst, 1532), keerde Niccolò Machiavelli zich tegen de verdeel en heers-strategie. Volgens hem gaf een leider of vorst die deze tactiek hanteerde blijk van zwakte en slecht leiderschap.

De Duitse filosoof, dichter en schrijver Johann Wolfgang von Goethe liet de zegswijze terugkomen in een van zijn gedichten, getiteld Sprichwörtlich (1814). Hierin schreef hij:

“Entzwei und gebiete! Tüchtig Wort / Verein und leite! Bessrer Hort.” – Vertaling: Verdeel en heers! Krachtig woord / Verenig en leid! Betere toevlucht

Volgens de schrijver Prosper Mérimée in het werk Chronique du règne de Charles IX (1829) had Lodewijk XI – Frans koning van 1461 tot 1483) – deze zegswijze als lijfspreuk:

“…Diviser pour régner” – Vertaald: verdelen om te heersen

Ten slotte gebruikten de Britten de divide and rule-strategie in hun kolonie India, rondom het moment dat India onafhankelijk werd.

Boek: Over strategisch denken. Een masterclass – John Lewis Gaddis

Bronnen ▼