Vierde Lateraans Concilie (1215)

Het Vierde Lateraans Concilie is de grootste kerkvergadering van de Middeleeuwen. Hij werd in 1215 bijeengeroepen door paus Innocentius III, die de gelovigen vaster aan de kerk wil binden door strengere regels in te voeren. Tijdens het concilie werden onder meer de zeven sacramenten vastgesteld.

De kerkvergadering, die duurde van 11 tot 30 november 1215, werd bijgewoond door maar liefst 1500 bisschoppen en abten vanuit de hele wereld. Voor het eerst woonden ook wereldlijke leiders een concilie bij, wat aantoonde dat paus Innocentius III een stevige machtsbasis had. Op het programma stond onder meer de teleurstellend verlopen Vierde Kruistocht. Innocentius wilde gelijk plannen maken voor een Vijfde Kruistocht.

In 1213 had de paus deze Vijfde Kruistocht al aangekondigd in een bul, die bekend is geworden als de Quia maior. Innocentius III beloofde deelnemers aan de nieuwe kruistocht hierin alvast volledige kwijtschelding van hun zonden. In een andere bul, de Vineam Domini had de paus zijn plannen voor het Vierde Lateraans Concilie ontvouwd.

Vrede in de christelijke wereld

Volgens Innocentius waren hervormingen binnen de christelijke gemeenschap cruciaal voor het welslagen van de kruistochten. Voor het eerst werden de kruistochten hierdoor opgenomen in een pauselijk hervormingsprogramma.

Tijdens het concilie riep de paus in een constitutie, de Ad Liberandum, op tot vrede in de christelijke wereld. Hoe konden kruistochten succesvol zijn als de strijders die gezamenlijk ten strijde moesten trekken in de thuislanden met elkaar overhoop lagen? Innocentius:

Aangezien het zeer noodzakelijk is dat vorsten en het volk van Christus wederzijdse vrede in acht nemen om deze zaak te volvoeren, dringt de heilige algemene synode hier bij ons op aan: wij stellen vast dat in de hele christelijke wereld voor ten minste vier jaar een algehele vrede in acht dient te worden genomen opdat door bemiddeling van de prelaten van de kerk de strijdende partijen ertoe gebracht kunnen worden zich onschendbaar aan een volledige vrede of een onwankelbare wapenstilstand te houden.

Decreten

Tijdens het Vierde Lateraans Concilie werden in totaal 71 decreten aangenomen. Deze hadden betrekking op vrijwel alle aspecten van het kerkelijk leven. Verschillende maatregelen waren gericht op verbetering van opleiding en moraal van priesters. Zo werd het priesters bijvoorbeeld uitdrukkelijk verboden deel te nemen aan kansspelen. En een geestelijke die voortaan iets losliet over zonden waarover hij tijdens de heilige biecht had vernomen, moest onmiddellijk uit zijn ambt worden gezet om vervolgens opgesloten te worden in een klooster.

Enkele andere belangrijke gevolgen van het Vierde Lateraans Concilie:

• instelling van de jaarlijkse biecht- en communieplicht
• vaststelling van de sacramenten
• verplichting voor Joden en moslims om onderscheidende tekenen te gaan dragen
• veroordeling van de ‘ketterijen’ van onder meer Katharen en Waldenzen

Transsubstantiatie

Tijdens de laatste zitting van het concilie werd voor het eerst het begrip transsubstantiatie op schrift gesteld. Voortaan moesten christenen geloven dat bij de viering van de eucharistie de ‘substanties’ brood en wijn, veranderden in het lichaam en bloed van Christus.

Wereldlijke kwesties

Ook wereldlijke kwesties stonden op het programma. Tijdens het concilie werd Frederik II bijvoorbeeld officieel als keizer van het Heilige Roomse Rijk erkend. Hij werd tevens aangewezen als leider van de nieuwe kruistocht.

Bronnen ▼