Vladimir Lenin – Russisch revolutionair

Vladimir Iljitsj Oeljanov (1870-1924), de echte naam van Lenin, werd geboren in Simbirsk, een stad aan de rivier de Wolga, zo’n 900 kilometer ten oosten van Moskou. De stad heet tegenwoordig Oeljanovsk. De ouders van Vladimir, of ‘Volodja’ zoals de koosnaam van de naam Vladimir luidt, waren, anders dan die van zijn opvolgers als leider van de Sovjet-Unie Jozef Stalin, welgestelde mensen. Zijn vader had wis- en natuurkunde gestudeerd, en zijn moeder was een dochter van een rijke joodse arts.

Ondanks zijn goede komaf, of misschien juist dankzij het contrast dat de jonge Vladimir Iljitsj zag tussen hemzelf en de arme bevolking van Rusland, had Lenin revolutionaire ideeën. De lijfeigenschap was slechts negen jaar voor zijn geboorte afgeschaft, en veel Russen leefden nog steeds in grote armoede. Bovendien was Lenin een fel tegenstander van de almacht van de tsaar. Hij ging in 1887 rechten studeren aan de Universiteit van Kazan, en werd in datzelfde jaar verkozen als vertegenwoordiger van de studenten én gearresteerd omdat hij aan een demonstratie had deelgenomen. Hij werd voor korte tijd verbannen.

Revolutionaire ideeën

Na zijn terugkomst kwam hij in aanraking met een groep radicale activisten die de ideeën van Karl Marx hadden geadopteerd. De Duitse schrijver had in 1867 Das Kapital gepubliceerd, waarin hij de oorzaken van de ellendige positie van de arbeidersklasse analyseerde, en vergaande suggesties deed om daar verandering in aan te brengen. Een ommekeer was nodig, aldus Marx, en Lenin was het hier volledig mee eens.

De jonge socialist voegde zijn eigen revolutionaire ideeën toe aan het marxisme, en zette zich af tegen de ideeën van de Russische marxist Georgi Plechanov. Plechanov verwierp gewapende opstand als middel, en meende dat de burgerij aan de macht moest komen nadat de arbeidersklasse met al haar miljoenen leden de tsaar omver had geworpen. De burgerij zou het kapitalisme invoeren, als noodzakelijke voorwaarde voor de uiteindelijke doorbraak van het socialisme. Plechanov noemde zich ‘Volgin’, naar de rivier de Wolga.

Proletariaat

Vladimir Iljitsj was er echter van overtuigd dat de burgerij, waar hij zelf uit voortgekomen was, het slecht voor had met de arbeidersklasse, en op geen enkele manier aan de macht moest komen, zeker niet om het kapitalisme in te voeren, al ging het alleen maar om een tussenfase. Het proletariaat moest direct de macht grijpen en stevig vasthouden, en daarmee de tsaar en de burgerij in een beweging bij het grofvuil zetten. Om zich af te zetten tegen Plechanov gebruikte hij, zo luidt tenminste één van de theorieën over zijn bijnaam, de naam van een andere rivier, namelijk de Lena. Deze Siberische rivier is langer dan de Wolga, en stroomt de andere kant op.

Lenin kwam door zijn radicale ideeën vaak in aanraking met de politie van de tsaar. Hij werd verbannen naar Siberië, en verbleef in ballingschap in Londen en Zwitserland. Hij kwam terug toen in 1905 een eerste revolutie tegen het bewind van de tsaar uitbrak, die de oprichting van het parlement, de Doema, moest toestaan. Conservatieve krachten grepen daarna weer de macht, en Lenin vertrok weer naar Zwitserland. In februari 1917 brak een tweede revolutie uit in het door de Eerste Wereldoorlog uitgeputte en vernielde Rusland. Deze keer deed de tsaar afstand van de troon.

Oktoberrevolutie

Let wel, beide keren was Lenin niet in Rusland toen deze revoluties, met blijvende gevolgen, uitbraken, hoewel hij wel een hand had gehad in de organisatie ervan. Na het vertrek van de tsaar keerde Lenin in het voorjaar van 1917 voor de zoveelste keer terug naar zijn geboorteland, nu voorgoed. Lenin kwam per trein aan in Sint Petersburg, toen Petrograd geheten, en later natuurlijk Leningrad. In een historische speech sprak hij een menigte toe en eiste de vorming van een socialistische regering. Een nieuwe revolutiepoging in juli, gesteund door de Duitsers, die nog steeds in oorlog waren met de Russen, ook al was de tsaar al vertrokken, liep op niets uit. Lenin vluchtte naar Finland.

Verschillende socialistische groeperingen vochten met elkaar en met conservatieve partijen om de macht in het land, en om belangrijke kwesties zoals het wel of niet voortzetten van de oorlog met Duitsland en Oostenrijk. Er bestond een voorlopige regering, die ervoor koos om de oorlog voort te zetten. In het najaar van 1917 vond pas de befaamde Oktoberrevolutie plaats. In de legende die de Sovjets naderhand construeerden was het die opstand die een eind maakte aan het bewind van de tsaar en de macht van de bourgeoisie, maar in feite was dat al grotendeels gebeurd. De communistische partij onder leiding van Lenin en toenmalige strijdmakker Leon Trotski (1879-1940) pleegde een staatsgreep, waarin de macht van de voorlopige regering werd overgenomen, niet van de tsaar.

Rode Plein

Een van de eerste besluiten van de nieuwe bolsjewistische regering was het beëindigen van de oorlog, waarmee de Duitsers in het westen aan een opmars konden beginnen. De bolsjewieken ontpopten zich in Rusland tot een dictatoriale eenheidspartij, die tot 1990 aan de macht bleef. Lenin stierf al in 1924, en zijn opvolger Jozef Stalin was vooral degene die de totalitaire dictatuur vestigde. Het lichaam van Lenin werd gebalsemd en aan het Rode Plein tentoongesteld, waar het nu nog steeds te zien is. De figuur van Lenin verscheen overal in de communistische wereld in de vorm van metershoge standbeelden. De mythe van Lenin werd groter dan zijn daadwerkelijke actieve bijdrage aan de revolutie, net zoals zijn standbeelden veel groter werden dan hijzelf.

DVD-docu over Vladimir Lenin

Documentaire over Lenin