Wat is een onderkruiper? Betekenis en herkomst

Het woord onderkruiper valt wel eens als scheldwoord. Wat zijn onderkruipers precies? En wat is naast de betekenis de herkomst van dit best wel bijzondere woord?

Wat betekent de term onderkruiper?

Het scheldwoord onderkruiper kan van alles betekenen. Wie er de woordenboeken op naslaat komt meerdere betekenissen tegen. De belangrijkste: (erg) klein persoon of ukkie, en daarnaast een stakingsbreker, iemand die het werk van anderen tijdens een staking overneemt. In het verlengde van deze betekenissen komen als synoniemen voor: beunhaas, kleintje, kleinmannetje, loondrukker, werkwillige, loonbederver, iemand die op een gemene wijze voordringt, knoeier of een onderkruiper als iemand die optreedt als een indringer ten koste van anderen.

Over de herkomst van onderkruipers

Het begrip onderkruipers bestaat al minstens sinds de Middeleeuwen in de Nederlandse taal. Een van de vroegst bekende vermeldingen is de variant ondercrupere, die in 1240 in Limburg als scheldwoord gebruikt werkt voor mensen die anderen stiekem benadelen. Een bekende vermelding uit recentere tijd is afkomstig van Multatuli, het pseudoniem van Eduard Douwes Dekker. Deze schreef in zijn beroemde boek Max Havelaar, of de koffieveilingen der Nederlandsche Handel-Maatschappij (1860), het volgende:

“Zij zouden een kwart procent van de courtage laten vallen – onderkruipers zijn het, anders niet! – en zie nu eens wat ik gedaan heb om die slag af te weren.”

Sinds de Industriële Revolutie, waardoor het fenomeen staken opkwam, wordt onderkruiper in de Nederlandse taal gebruikt voor stakingsbrekers. Dit waren arbeidsmigranten die op het moment dat er in fabrieken of havens gestaakt werd, bereid bleken om het werk van de stakers over te nemen. Begin twintigste eeuw werd dit onder meer in de haven van Rotterdam gedaan bij stakingen. Via Duitsland werden Duitse arbeidsmigranten per trein opgehaald om het werk van stakende havenarbeiders over te nemen. Terwijl tegelijk per schip groepen Chinese arbeiders uit Kanton arriveerden om hetzelfde te doen.

Klein

In Rotterdam spraken havenarbeiders – onder meer in 1911 – verontwaardigd van onderkruipsels die hun wensen omtrent loon, arbeidstijden en -omstandigheden ondermijnden. Mogelijk is de betekenis van onderkruipsel als ‘kleintje’ hierop terug te voeren: Chinezen waren en zijn doorgaans minder groot dan westerlingen.

Boek: Lang leven. Het levensverhaal achter een Chinese toko – Karina Meeuwse

Bronnen ▼