Waterliniemuseum is interactieve belevenis voor jong en oud

Het is de laatste dag van de herfstvakantie. De oktoberzon schijnt haar stralen op de goudgele bladeren van eiken en esdoorns in het Utrechtse landschap. Een schitterende dag om erop uit te trekken, bijvoorbeeld naar het Waterliniemuseum in het fort bij Vechten aan de rand van de stad Utrecht. Het is er druk; kinderen en hun ouders verkennen deze zondag het multimediale museum, dat begin oktober geopend werd.

Opgebouwd uit 16 miljoen bakstenen en met een totaal vloeroppervlak van 7.000 m² is het fort bij Vechten het – op Rijnauwen na – grootste fort van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het werd gebouwd tussen 1867 en 1870 en werd drie keer gemobiliseerd: in 1870, 1914-1918 en 1939-1940. Gevochten is er nooit. Na de oorlog deed het dienst als bandenopslag van defensie, totdat het in 1996 werd overgedragen aan Staatsbosbeheer. Vogels hebben beschutting en een broedplaats gevonden in de vele bomen en het struikgewas op het terrein en tientallen vleermuizen overwinteren jaarlijks in de donkere spelonken van het fort. Sinds dit najaar moeten ze hun habitat delen met spelende kinderen en andere museumbezoekers.

In 2012 werd begonnen met de bouw van het museum, een architectonisch hoogstandje. Het robuuste museumpaviljoen is opgebouwd uit hoge, onbewerkte betonnen wanden met grote glazen ramen die de gekromde vorm van het gebouw volgen. Pronkstuk is de eveneens in beton uitgevoerde 50 meter lange maquette van de Waterlinie op de binnenplaats in het hart van het bouwwerk. Kinderen kunnen door middel van grote kranen de Waterlinie onder water zetten. Om in het museum te komen moet echter eerst een loopbrug over de brede gracht overgestoken worden en wandel je vervolgens door een nauwe gang die de zes meter hoge grondwal van het fort doorsnijdt. Het ruime terrein van het fort dat je vervolgens betreedt, is toegankelijk gemaakt met wandelpaden en voor de waaghalzen is er een tokkelbaan waarmee je over het water van de gracht raast.

Bezoekers van het museum krijgen een polsbandje om met daarin een chip. Hiermee kun je in het museum diverse onderdelen van de tentoonstelling activeren, die toegespitst zijn op je postcodegebied. Zo krijgen bewoners van het gebied van de Waterlinie andere uitleg dan overige bezoekers. De uitleg is onder andere afkomstig van de bijzonder fraaie modellen die opgesteld zijn in één van de museumruimtes. Op het hoofd van een te paard gezeten model van prins Maurits wordt een sprekend gezicht geprojecteerd. De prins van Oranje vertelt hoe hij in 1589 op het idee kwam om een deel van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden onder water te zetten om vijandelijke troepen tegen te houden. Het resultaat was de Oude Hollandse Waterlinie, een unieke verdedigingslinie die zich uitstrekte van de Zuiderzee bij Muiden tot de Merwede bij Gorinchem. Door middel van sluizen en het doorsteken van dijken kon de linie onder water gezet worden waarna een moeilijk te doorkruisen barrière ontstond.

In het Rampjaar 1672 bewees de linie zijn nut. Toen werd de opmars van Franse troepen van Lodewijk XIV tegengehouden, ondanks dat in december van dat jaar 9.000 Fransen de bevroren linie bij Woerden overstaken en Zwammerdam plunderden. Gedurende de daaropvolgende eeuwen werd de linie versterkt en verlegd, zodat ook de stad Utrecht omsloten werd. De aldus tussen 1815 en 1885 ontstane Nieuwe Hollandse Waterlinie, die vijf vestingsteden en tientallen forten telt, verloor tijdens de Tweede Wereldoorlog haar nut, toen Duitse troepen met parachutes achter de linie landden. Het verhaal van de aanleg van de Nieuwe Hollandse Linie en de keren dat ze gemobiliseerd werd, wordt in het museum via verschillende mediavormen verteld. Zo wordt een film vertoond over de mobilisatie gedurende de Eerste Wereldoorlog en kun je via telefoons en beeldschermen getuigenissen van de mobilisatie van 1939-1940 beluisteren.

Een virtuele waterlinievlucht, waar deze zondag lange wachtrijen voor zijn, toont hoe het eruit ziet als de linie onder water gezet is. Wie wil weten hoe het was om als soldaat gedurende de mobilisatie van de Eerste Wereldoorlog in het fort te bivakkeren kan deelnemen aan de rondleiding in het reduit, het zelfstandig verdedigbare deel van het fort waar troepen zich konden terugtrekken als de vijand de hoofdwal ingenomen had. Rondleidingen vinden in het reduit op vaste tijden plaats en zijn niet ingegrepen bij de entree van het museum. Dan is er ook nog een kleinere ruimte in het fort ingericht door Staatsbosbeheer over de natuur op het terrein en wordt er nog gewerkt aan het zichtbaar maken van de locatie waar rond het begin van de jaartelling het Castellum Fectio lag. Dit Romeinse vestingwerk bevond zich naast het huidige fort en maakte deel uit van een serie forten langs de Rijn, die de grens (limes) vormde van het Romeinse Rijk. Een permanente expositie over dit Romeinse verleden wordt later nog geopend.

Een bezoek aan het Waterliniemuseum is een interessante en interactieve belevenis voor jong en oud. Mede dankzij de bijzondere architectuur is het een aanwinst voor Nederland, waarvan de linie de geschiedenis mede bepaald heeft. Spelend met de maquette van de linie, struinend over het fortterrein of met een virtual-reality bril op beleven kinderen de geschiedenis en leren ze dat vrede niet vanzelfsprekend is. Een leuk en spannend dagje uit met een educatieve boodschap. Ga naar www.waterliniemuseum.nl voor meer (bezoekers)informatie.

• Lees ook: Waterlinie heeft eigen museum
• Boek: De Hollandse Waterlinie