Wie was Neeltje Jans?

De naam Neeltje Jans valt geregeld, maar wie was Neeltje Jans eigenlijk? Het antwoord is niet zo eenvoudig. Het gaat namelijk niet om een levend persoon. Volgens de meeste historici is de naam afkomstig van Nehalennia, een beschermgodin die vanaf ongeveer de tweede eeuw na Christus in het gebied rond de Schelde werd vereerd.

Bij de bouw van de Deltawerken in Zeeland werd in de vorige eeuw een werkeiland aangelegd met de naam Neeltje Jans. Na het voltooien van de Deltawerken opende hier een informatie- en attractiepark de deuren, met onder meer veel achtergrondinformatie over de geschiedenis van de Deltawerken. Neeltje Jans is ongeveer 285 hectare groot en ligt halverwege de Oosterscheldekering, tussen Schouwen en Noord-Beveland. Het hoort echter bij de gemeente Veere op Walcheren. Voordat het werkeiland werd aangelegd, bevond zich op deze locatie al een zandplaat genaamd Neeltje Jans. Volgens een hardnekkig verhaal kreeg de zandplaat die naam, nadat in de achttiende eeuw een schip genaamd Neeltje Jans bij de zandplaat was gezonken. In 2015 eindigde de tweede etappe van de Tour de France op Neeltje Jans.

De naam

Volgens sommige lezingen leidt de naam Nehalennia, waar Neeltje Jans dus van zou zijn afgeleid, terug naar het Hebreeuwse woord ‘nahhal’, wat geleiden betekent en ‘aniah’ (schip). Deltapark Neeltje Jans zegt hierover:

“Hier komt dan de betekenis ‘geleid het schip’, degene die het schip/de schepen geleidt, uit.

Ne = nabij
Helle = oude naam voor de Noordzee, zoals die in de streek waar
nu de Vlamingen en Zeeuwen wonen genoemd werd (ook wel uitgesproken
als Hale(n), wat ook de verschillende schrijfwijzen ook op de altaarstukken
zou kunnen verklaren, zoals Nehalennia).
Jaan = jeanne = jane = vrouwe
s = vrouwelijke vorm.

Neeltje Jans = Ne+halen+ia zou dus vrij vertaald Vrouwe of Godin van de Zee kunnen betekenen.”

In Zeeland zijn verschillende altaren gevonden die gewijd waren aan de godin Nehalennia. Een daarvan wordt in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden bewaard. Of het om een Keltische of Germaanse godin gaat, of dat zij uit oudere, inheemse traditie stamt, is niet helemaal duidelijk.