Willem Bilderdijk (1756-1831) is een veelzijdige figuur uit de Nederlandse geschiedenis. Hij was een aartsconservatieve romanticus en dichter, hypochondrisch en een melancholieke persoonlijkheid. De recent bij Uitgeverij Bert Bakker-Prometheus verschenen vuistdikke biografie, geschreven door Rick Hoonings en Peter van Zonneveld, laat vooral Bilderdijk zelf aan het woord en besteedt minder aandacht aan de historische context.
Gefnuikte arend
Wie was Willem Bilderdijk? Vanuit modern perspectief lijkt hij wellicht een dilettant, maar zijn tijdgenoten zagen hem als een uiterst modern man, een homo universalis. Bilderdijk ontwikkelde zich tot een zeer talentvol dichter (die werd vergeleken met types als Homerus, Dante en Shakespeare), maar was ook jurist, taal- en letterkundige, historicus, filosoof, theoloog, botanicus, architect, wiskundige, portrettist en tekenaar.
In zijn veelzijdigheid was Bilderdijk onder generatiegenoten ongeëvenaard en hierom is hij ook veelvuldig vergeleken met de Duitse grootheid Goethe. Maar, aldus de auteurs, waar de Duitse homo universalis ‘over de toppen van het hooggebergte zweefde als een machtige adelaar, was Bilderdijk een gefnuikte arend’. (11) Bilderdijk verhief zich niet boven zijn tijdgenoten en sloeg zijn vleugels niet internationaal uit: hij bleef een Nederlandse aartsreactionair met een melancholieke inslag. De auteurs vragen zich af hoe dit zo gekomen is.
Heftige geboortenacht
De geboortenacht, op 7 september 1756 aan de Westermarkt in Amsterdam, zette de melancholieke toon voor de rest van Bilderdijks leven. Zijn ouders hadden een conflict met plaatsgenoten en nauwelijks zestien uur na de bevalling bekogelden de vijanden van de Bilderdijks de ruiten van de kraamkamer met stenen. Bilderdijk interpreteerde dit voorval later als een teken van het noodlot en onheil dat hem in zijn latere leven trof. in 1827 dichtte Bilderdijk hierover in “Mijn eerste leevensnacht”:
‘k Lag, pas uit moeders schoot ontbonden,
Met d’eerste zwachteldoek bewonden,
In’t wiegjen, nog in zwijmelslaap,
Een zestien uren oude knaap,
Wanneer in dolle woede aan’t koken
De uit d’afgrond opgeborsten haat,
In schaduw van de nacht gedoken,
My met een hagel kwam bestoken,
Van kei en klinkers, uitgebroken
Aan’t steenplaveisel van de straat. (18)
Bilderdijk bleek al jong een wonderkind, dat de werken van Jacob Cats en Ovidius las en ‘ver voor zijn tweede jaar’ brieven las en Frans kon spreken en schrijven.
De vreemdgaande advocaat
Na kantoorklerk te zijn geweest en zich als dichter had ontplooid, ging Willem in 1780 rechten studeren in Leiden – en publiceerde de licht erotische dichtbundel Mijn verlustiging – en daarna werd hij advocaat. Als advocaat droeg hij de orangisten een warm hart toe.
In 1785 trouwde hij met de knappe Catharina Rebecca Woesthoven. Het was allerminst een gelukkig huwelijk:
‘Het karakter van Catharina Rebecca harmonieerde niet in het minst met de prikkelbare, zwaarmoedige, ziekelijke en verre van alledaagse aard van haar echtgenoot. Aanvankelijk konden zij het op erotisch gebied heel goed met elkaar vinden (…) Maar algauw werden deze gunsten nog maar mondjesmaat verleend. Geprikkeld door Catharina’s schoonheid en verblind door zijn zinnelijkheid, had Bilderdijk zich in een huwelijk gestort dat beiden bitter zouden beklagen.’ (101-102).
In 1802 scheidde Willem van Catharina, ook omdat Willem jaren eerder een andere vrouw had ontmoet die zijn hart stal en met wie hij vreemdging. Met haar wilde hij verder het leven door. Met deze Katharina Wilhelmina Schweickhardt kreeg Willem vijf kinderen.
Tragisch leven
De rest van zijn leven trof Willem Bilderdijk het ook niet. Vrijwel al zijn kinderen stierven op jonge leeftijd en vaak leed hij honger en gebrek. Zijn loopbaan verliep niet zoals hij zich wenste en ook had hij last van hoofdpijnen als gevolg van een ongeluk in zijn vroege jeugd. Een vrij tragisch leven.
‘Wat betreft zijn veelzijdigheid en werkkracht is hij alleen met Goethe te vergelijken. Dat hebben meerdere van zijn tijdgenoten na zijn dood gedaan (…) Wat het meeste opvalt is het verschil in reputatie. Waar Goethe nog altijd geëerd wordt, is Bilderdijk nagenoeg vergeten. Voor de eerste zijn vele standbeelden opgericht, voor Bilderdijk niet één.’ (544)
Standbeeld
Deze fraaie, prettig leesbare biografie mag wat mij betreft beschouwd worden als hét Bilderdijk-standbeeld. Het boek is vlotjes geschreven en weet regelmatig een glimlach om de mond van de lezer te toveren. Prettig is dat de auteurs een uitgebreid notenapparaat, een mooie literatuurlijst en verscheidene illustraties hebben toegevoegd. Gezamenlijk maken deze aspecten het boek tot een afgerond geheel.
Boek: De gefnuikte arend – Het leven van Willem Bilderdijk (1756-1831)
