In 1900 probeerde de Duitse keizer Wilhelm II samen met zijn vrouw keizerin Auguste Viktoria een voor die tijd zeer moderne vorm van transport uit: de ‘Wuppertaler Schwebebahn’. In een tijd waarin al werd geëxperimenteerd met elektrische auto’s en waarin de zeppelin nog een prachtige toekomst voor zich had, zocht men naar nieuwe vormen van vervoer ter vervanging van paard en wagen.
De ontwikkeling van de zweeftram begon dertien jaar voor de komst van de keizer. Het Wuppertal was in die tijd een zich snel ontwikkelend industriegebied in de schaduw van het Ruhrgebied. Groeikernen als Barmen en Elberfeld zochten naar een alternatieve vorm van vervoer om mensen door het smalle dal van het riviertje de Wupper te vervoeren naar de fabrieken van onder andere aspirinefabrikant Bayer. Het zou een hangbaan moeten worden die deels over de rivier en deels boven het verkeer op straat hing. Beide steden stelden een commissie samen.
Systeem Eugen Langen
De Keulse zakenman, uitvinder en financier van Duitse koloniale avonturen in Afrika, Carl Eugen Langen (1833-1895), had als eerste een gepatenteerd hangbaansysteem bedacht om mensen mee te vervoeren. Tot die tijd wilden ontwikkelaars van hangbanen vooral goederen vervoeren. Zijn systeem noemde hij een ‘Schwebebahn’. Een zweefbaan klinkt immers beter dan een hangbaan, ook al wordt er strikt genomen niet gezweefd: de rijtuigen hangen aan een enkele rails, waarover de elektrische aandrijving rijdt. De Keulse fabrikant van spoorwegmaterieel Van der Zypen & Charlier won uiteindelijk in 1894 de aanbesteding voor de bouw. Zij hadden de rechten op het ‘System Eugen Langen’ en hadden een kleine testopstelling op hun fabrieksterrein gebouwd.
De bouw van de Wuppertaler zweeftram begon in 1898 toen Langen zelf al enige tijd overleden was. Protesten van de paardentrammaatschappij die bang was voor de concurrentie, werden terzijde geschoven. Het eerste deel van de baan was vierhonderd meter lang en diende als testbaan. De zweefbaan kwam gereed in drie fases. Op 1 maart 1901 opende het eerste deel voor het publiek, op 24 mei het tweede en op 27 juni 1903 volgde het derde en laatste deel naar Barmen. In totaal bestond de door Maschinenbau-AG Nürnberg (MAN) gemaakte stalen draagconstructie uit 19.200 ton ijzer en had ze 16 miljoen goudmark gekost. Daarbij waren twee eind- en achttien tussenstations gebouwd en zesentwintig rijtuigen. En dat alles voor een zweefbaan van 13,3 kilometer lengte.
Tuffi de olifant
Op 21 juli 1950 werd de zweefbaan wereldnieuws. Het destijds beroemde Circus Franz Althoff was in de stad en het leek de directeur een goed idee om ter promotie de vierjarige Indische olifant Tuffi een rit met de zweefbaan te laten maken. Het dier raakte echter in paniek en sprong door een ruit van de wagon heen. Wonderbaarlijk genoeg raakte Tuffi alleen lichtgewond bij zijn val van twaalf meter in de Wupper. Het voorval is tot op heden onlosmakelijk verbonden met de geschiedenis van de zweefbaan.
Andere toekomst
Met uitzondering van de in 1970 in gebruik gestelde Japanse Shonan Monorail van 6,6 kilometer, is de Wuppertaler Schwebebahn tot op heden de enige hangende monorail van serieuze lengte in de wereld gebleven. Dat zal niet alleen zijn omdat het een bewerkelijke vorm van transport is, maar ook omdat het in tegenstelling tot gewone tramrails erg aanwezig is in het straatbeeld.
Voor de bewoners van het Wuppertal zal het de gewoonste zaak van de wereld zijn, maar voor toeristen is de zweefbaan een unieke gelegenheid om je te verplaatsen in een retrofuturistische vorm van openbaar vervoer uit een andere toekomst. Het rijtuig waarmee Kaiser Wilhelm II in 1900 een tocht maakte, de Kaiserwagen, bestaat nog steeds en kan worden geboekt voor speciale gelegenheden.
Ook interessant: Immer schneller! Duitse hogesnelheidstreinen in de jaren 30
…of: De Vennbahn – Een bijzonder grensgeval
…of: De IJzeren Rijn – Geschiedenis van een treinsoap
