Strafgevangenis die tussen 1883 en 1886 werd gebouwd. In de Tweede Wereldoorlog werd het gebouw gebruikt voor berechtingen en executies en kreeg het de bijnaam ‘Het Oranjehotel’. Momenteel wordt een vleugel van de gevangenis gebruikt door het JoegoslaviĆ«-Tribunaal en het Internationaal Strafhof.
Tweede Wereldoorlog
Op 10 mei 1940 werd de gevangenis geschikt gemaakt voor krijgsgevangenen en NSB’ers. Slechts vier dagen later waren door de capitulatie van Nederland de rollen omgedraaid en viel de gevangenis in handen van de Duitsers. Tijdens de oorlog werd de gevangenis gebruikt voor politieke gevangenen. Meestal bleven ze er maar kort, alleen tijdens hun berechting. Tijdens sommige verhoren vonden er martelingen plaats, sommigen gedetineerden werden zelfs doodgemarteld. Anderen werden vrijgelaten of werden vervoerd naar concentratiekampen. En een aantal van de gevangenen werd gefusilleerd op de nabij gelegen Waalsdorpervlakte. Hier wordt elk jaar op 4 mei ook de dodenherdenking gehouden die door een paar zenders wordt uitgezonden in plaats van de herdenking op de Dam.
Waarschijnlijk omdat er veel vaderlandlievende Nederlanders in de gevangenis zaten, werd de gevangenis in de volksmond ‘het Oranjehotel’ genoemd. Op een gevangenismuur werd de inmiddels bekende kreet: “In deze bajes zit geen gajes, maar Hollands glorie potverdorie” geschreven. De gevangenis werd gebruikt voor drie soorten gevangenen: gewone misdadigers, politieke tegenstanders van het nazi-regime en militairen. Naar schattig 25.000 mensen hebben tijdens de Tweede Wereldoorlog in de Scheveningse gevangenis gezeten. Daaronder verzetshelden als Titus Brandsma (geleerde, later zaligverklaard door de paus), Rudolph Cleveringe (hoogleraar rechten, ontving de Amerikaanse Medal of Freedom) en Corry Ten Boom (evangeliste, ontving de Yad Vashem-onderscheiding).
Na de bevrijding
Door de bevrijding werden de rollen in de gevangenis weer omgedraaid. Het werd nu gebruikt voor Nederlanders en Duitsers die werden verdacht van oorlogsmisdaden. Zo werd ook NSB-leider Anton Mussert er veroordeeld, waarna hij op de Waalsdorpervlakte werd gefusilleerd. In de gevangenis zijn diverse monumenten die de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog levend houden. Dodencel 601, het poortje waardoor de ter dood veroordeelden naar de de Waalsdorpervlakte werden gebracht, een gedenkplaat die na de oorlog werd aangebracht en de zogenaamde Doodenboeken, waarin 734 gevangenen die vanuit de gevangenis omkwamen, worden herdacht. Ook organiseert de Stichting Oranjehotel jaarlijks een herdenking.
In 2009 maakte staatssecretaris Albayrak bekend het oude deel van de gevangenis te willen slopen, omdat renovatie niet meer rendabel zou zijn. Slopen zagen veel mensen echter niet zitten. Tien jaar nadat het sloop dreigde, werd in het gerestaureerde cellencomplex een Herinneringscentrum geopend. Een vaste presentatie, de Doodencel 601, filmmateriaal en een tijdelijke tentoonstelling geven nu een beeld van de geschiedenis, de verschillende groepen gevangenen en het gevangenisleven in de belangrijkste Duitse gevangenis op Nederlands grondgebied.
VN-vleugel
De Verenigde Naties (VN) beheren een (nieuwere) vleugel van de gevangenis, de United National Detention Unit (UNDU), als gevangenis voor verdachten en veroordeelden van het Internationaal Strafhof, waaronder personen die worden aangeklaagd voor oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid. In het verleden zaten hier onder meer verdachten van het Joegoslaviƫ-Tribunaal. In 2006 overleed de Joegoslavische ex-president Slobodan Milosevic in zijn VN-cel. En in juli 2008 werd een ander door het tribunaal gezocht kopstuk in de Scheveningse gevangenis verwelkomd: Radovan Karadzic, de voormalig president van de Bosnische Serviƫrs.
Boek: Het Oranjehotel. Een Duitse gevangenis in Scheveningen
