18e-eeuws behangsel gevonden in Portugese Synagoge

Tijdens werkzaamheden in de Portugese Synagoge in Amsterdam zijn onverwacht enkele achttiende-eeuwse linnen behangsels aangetroffen. De behangsels lagen in twee verborgen tussenruimtes in de hechal, de grote kast waarin de Torarollen worden bewaard.

Wanneer de behangsels in de holle ruimte zijn neergelegd, is niet duidelijk. De onderzoekers vermoeden dat het behang er anderhalve eeuw onopgemerkt heeft gelegen. Het restauratieteam was sowieso verrast over de ontdekking van de tussenruimte. Deze kon alleen bereikt worden via twee vloerluiken die verborgen waren onder een dikke stoflaag. In totaal zijn er twee behangsels gevonden.

Geschilderd linnen behang

Het eerste behangsel dat werd aangetroffen betreft een geschilderde linnen behangsel. Hiervan zijn zes fragmenten gevonden, waarvan het grootste stuk 141 x 177 centimeter meet. Tegen een donkergroene achtergrond is een trellis-achtig (gevlochten) patroon geschilderd, met daartussen – in een wisselend ritme – wolkenvormige vensters in drie verschillende groottes. Afwisselend zijn hierin vogels en bloemen afgebeeld, monochroom en veelkleurig. Door de donkere achtergrond en de exotisch ogende beelden lijkt het geïnspireerd op oosters lakwerk. Volgens de onderzoekers is er geen vergelijkend behangsel bekend en dateert het behang uit de periode 1740-1760.

Gevelouteerd linnen behang

Het tweede behangsel werd in de tweede verborgen ruimte gevonden. Het gaat om een gevelouteerd (fluweelachtig) linnen behangsel. Het symmetrische patroon wordt gevormd door roodbruine wolpluis die op het grijs-wit geschilderde linnen is gelijmd. Daartussen bevinden zich rode, gele en groene tussenvlakken. Het patroon is geïnspireerd op ontwerpen van Daniel Marot, een van de meest belangrijke en invloedrijke ontwerpers van ons land. Het gevonden stuk meet 193 x 152,5 centimeter, maar toont niet het hele patroon. Vanwege de grote rapporthoogte en -breedte is het waarschijnlijk dat het ooit gehangen heeft in een groot en hoog vertrek zoals de zaal van een groot grachtenpand. Het behangsel is te dateren in de tweede kwart van de achttiende eeuw. Gevelouteerd linnen behangsels waren in die tijd populair. In verschillende collecties worden hiervan losse fragmenten bewaard. In drie vertrekken in Dordrecht, Haarlem en Zutphen hangt nog een dergelijk behangsel aan de wanden. Het was destijds ook een exportproduct, onder andere in Duitsland en Zweden zijn hiervan verschillende voorbeelden bekend.

Beide behangsels zijn volgens kenners zeker van Nederlandse makelij. Zowel in als buiten Amsterdam bestonden in de achttiende eeuw vele behangselfabrieken die dit soort behangsels maakten.

Restauratie

Het zeventiende-eeuwse interieur van de Portugese Synagoge is nog volledig intact, maar na eeuwenlang gebruik was het toe aan restauratie. In augustus 2021 begonnen de restauratiewerkzaamheden van interieuronderdelen van hout, koper en goudleer. Het grootste object dat onder handen wordt genomen is de hechal. In 2021 hebben meubelrestauratoren van Bruijs en Streep gedurende drie maanden de onderkant van dit enorme meubel (ruim 11 x 8 meter) geconserveerd, de afgelopen twee maanden hebben zij een groot deel van de bovenste helft schoongemaakt, loszittende onderdelen vastgelijmd en missende elementen aangevuld.

Volgend jaar worden de overige werkzaamheden uitgevoerd, zoals het in de was zetten van het kostbare palissanderhout. Om alles te kunnen bereiken werd een grote steiger om de hechal gebouwd. Alleen via deze steiger en een ladder, was de opening aan de achterzijde bereikbaar.