De aardappeleters – Van Goghs eerste meesterwerk

Het schilderij De aardappeleters wordt door kunstkenners beschouwd als het belangrijkste werk uit de vroege Nederlandse periode van Vincent van Gogh. Het werk toont een boerenfamilie die bij lamplicht een eenvoudige maaltijd nuttigt. Zelf zag de kunstenaar het schilderij als zijn meesterproef. Met het werk wilde hij aantonen dat hij een bekwaam figuurschilder was geworden.

Vincent van Gogh maakte De aardappeleters in 1885 in het Brabantse Nuenen, toen hij bij zijn ouders woonde. Zijn broer Theo, die als kunsthandelaar werkte, vroeg hem in die periode een meesterproef te schilderen voor de Parijse kunstmarkt. De 32-jarige Van Gogh hoopte dat hij met het werk als kunstenaar door kon breken, maar het werd kritisch ontvangen. Zo vonden verschillende vakgenoten het werk bijvoorbeeld te donker en er was kritiek op de anatomie van de figuren. Zo schreef kunstenaarsvriend Anthon van Rappard in een brief aan Vincent bijvoorbeeld:

“Ge kunt meer dan dit – gelukkig; maar waarom dan alles even oppervlakkig bekeken en behandeld? waarom de bewegingen niet bestudeerd? Dat kokette handje van die achterste vrouw, hoe weinig waar! en welke betrekking bestaat er tusschen den koffieketel, de tafel en de hand die boven op ’t hengsel ligt? […] En waarom mag die man rechts geen knie hebben en geen buik en geen longen? of zitten die in zijn rug? en waarom moet zijn arm een meter te kort zijn? […] En durf je dan nog bij zulk eene manier van werken de namen van Millet en Breton aan te roepen? Kom! De kunst staat dunkt me te hoog om zoo nonchalant behandeld te worden.” (24 mei 1885)

Ondanks deze en andere kritiek bleef Van Gogh het werk zelf een van zijn meest geslaagde werken vinden. In 1887 noemde hij het zelfs ‘après tout het beste dat ik maakte’.

Het origineel van het beroemde schilderij is vandaag de dag te vinden in het Vincent van Gogh Museum in Amsterdam. Daarnaast is er nog een eerste versie, die nog niet helemaal is voltooid. Dit exemplaar is te zien in het Kröller-Müller Museum in Otterlo. De kunstenaar liet zich naar eigen zeggen inspireren door een schilderij van Jozef Israëls. Ook bekend is dat Van Gogh een bewonderaar was van het werk van de Franse schilder Jean-François Millet, die zich vooral toelegde op het vastleggen van het boerenleven.

Voorbereiding

Voordat Van Gogh aan zijn compositie begon maakte hij een winter lang studies van boeren in hun interieurs. Zo bezocht hij bijvoorbeeld geregeld het huis van de Nuenense familie De Groot-van Rooij, waar hij tekeningen en geschilderde voorstudies maakte. Met name Sien, de vrouw links op het uiteindelijke werk, poseerde in deze periode geregeld voor Van Gogh. ’s Avonds keerde Van Gogh soms terug naar de boerenwoning om om details van het Brabantse interieur te schetsen. Aanvankelijk twijfelde de kunstenaar of hij de aardappeletende familie bij daglicht moest afbeelden of bij het licht van een kleine olielamp. Hij koos uiteindelijk voor het laatste en vond het fascinerend om een donkere sfeer te creëren met behulp van kleur. Van Gogh gebruikte voor de donkerste stukken op het werk geen zwart maar Pruisisch blauw.

Tijdens het schilderen zat de kunstenaar achter het meisje op de voorgrond, dat slechts in silhouette te zien is.

Anders dan in zijn vroegere werken legde de kunstenaar nu niet alleen afzonderlijke visuele uitdrukkingen vast, maar legde hij een uitgebreider thema op doek vast. Verschillende kunstduiders zien in De aardappeleters een duidelijk teken Van Gogh’s emotionele betrokkenheid bij de boerenstand en het harde leven van de ‘gewone’ man en vrouw. Anders dan veel van zijn tijdgenoten romantiseerde hij het boerenleven echter niet.

Boek: De aardappeleters – Van Goghs eerste meesterwerk

Bronnen ▼