Albert Plesman (1889-1953) – Eerste president-directeur van KLM

Zijn naam is verbonden aan de oprichting van de KLM in 1919: Albert Plesman (1889-1953). Plesman is een van de grootste luchtvaartpioniers uit de Nederlandse geschiedenis. Wie was Albert Plesman? Een kort overzicht van zijn leven.

Jeugd en legercarrière van Albert Plesman

Op 7 september 1889 kwam Albert Plesman ter wereld in Den Haag. Hij groeide op in een protestants middenstandsgezin. Zijn vader was eierenhandelaar. Nadat Albert de lagere school had afgerond, ging hij in Den Haag naar de HBS. Hier blonk hij uit in rekenen, natuurkunde en sport. Na de HBS koos Albert Plesman voor een opleiding aan de Cadettenschool in Alkmaar, bij het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger (KNIL). Na een selectieprocedure kwam hij op de infanterieopleiding voor het Nederlandse leger terecht. In de zomer van 1909 vertrok hij als cadet naar de Koninklijke Militaire Academie (KMA) in Breda. In deze tijd kwam Plesman geregeld op vliegveld Gilze-Rijen, waardoor hij in de ban raakte van de luchtvaart. In augustus 1911 promoveerde Plesman tot tweede luitenant en kreeg hij een plaats in het Regiment Infanterie in Amersfoort.

Toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak, werd Albert Plesman gemobiliseerd. In 1915 was hij gelegerd te Soesterberg, waar hij werkte als beroepsofficier bij de gemobiliseerde Nederlandse luchtstrijdkrachten. Vanaf april 1917 ging hij in Soesterberg aan de slag als leerling-vlieger. Bij de zogeheten Militaire Luchtvaartafdeling haalde hij in 1918 zijn militaire vliegbrevet.

Huwelijk en kinderen

Albert Plesman huwde op 27 december 1917 met Susanna Jacoba van Eijk (‘Suze’). Samen met haar kreeg hij vier kinderen: drie zoons en een dochter. Hij nam ze vaak mee naar Schiphol. Tragisch genoeg kwamen twee van Plesmans zonen op jonge leeftijd in een vliegtuig om het leven. Zoon Jan verloor tijdens de Tweee Wereldoorlog, op 1 september 1944, het leven boven Frankrijk tijdens een luchtgevecht. En Alberts zoon Hans verongelukte in 1949 nabij Bari, Italië, toen zijn KLM-toestel Roermond neerstortte in de Adriatische Zee en hij met 32 anderen omkwam.

Plesman en de KLM (1919-1953)

In 1918 kwam via de Koninklijke Nederlandsche Vereeniging voor Luchtvaart (KNVL) de zogenoemde Commissie Luchtvaart tot stand. Plesman legde hierna zijn commandant een plan voor een grote nationale luchtvaarttentoonstelling voor. Via C.J. Snijders, de opperbevelhebber van de land- en zeemacht, kwam er fiat voor de tentoonstelling, de zogeheten Eerste Luchtverkeer Tentoonstelling Amsterdam (ELTA) in 1919. Het evenement werd een groot succes, met ruim 800.000 bezoekers die diverse piloten hun nieuwste vliegtuigen zagen demonstreren.

Overtuigd door dit succes werkte ALbert Plesman met belangrijke zakenlieden – onder wie C.J.K. van Aalst, F.H. Fentener van Vlissingen, A.G. Kröller, J.M. Telders, H. Colijn en anderen – het plan uit voor een nationale luchtvaartmaatschappij. Dit resulteerde op 7 oktober 1919 in de oprichting van het vennootschap Koninklijke Luchtvaart-Maatschappij voor Nederland en Koloniën te ‘s-Gravenhage, kortom: de KLM. Albert Plesman werd eerst administrateur en later directeur van het bedrijf, waarbij in totaal acht zakenlieden nauw betrokken waren.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog trok directeur Albert Plesman zich terug in Twente. Hij voerde kort voor de oorlog nog gesprekken met Hermann Göring en Benito Mussolini, zo lezen we in het Biografisch Woordenboek, en probeerde in juli 1940 te bemiddelen tussen Duitsland en Engeland:

In zijn levensbeschouwing was Albert Plesman ongecompliceerd en bijna simplistisch. Oorlog paste niet in zijn strategie, hij geloofde er niet in. Toen de internationale spanningen door de dictaturen in Duitsland en Italië toenamen, ging hij naar Berlijn en Rome, waar hij met Hermann Göring en Benito Mussolini sprak, wat hem door sommigen kwalijk werd genomen. Ook zijn in juli 1940 ondernomen bemiddelingspogingen om de vrede tussen Engeland en Duitsland te bewerkstelligen, evenals enkele andere zaken, zouden hem na de oorlog niet door iedereen in dank afgenomen worden, al zou dit voor de verdere carrière van Plesman geen gevolgen hebben. Hoe dan ook, na de Duitse en Japanse invallen zag Plesman zijn KLM-imperium ineenstorten. Hij liet zich evenwel niet uit het veld slaan, maar begon meteen met het maken van plannen voor de wederopbouw wanneer de oorlog voorbij zou zijn.

Luchthaven Schiphol kreeg tijdens de oorlog regelmatig te maken met bombardementen en werd in de Hongerwinter zelfs helemaal gesloopt. Op 27 september 1945 heropende de KLM met de Douglas ‘Skymaster’ NL-300 de dienst op Batavia, twee weken later werd de geregelde dienst gestart. Kort na de oorlog vertrok Plesman naar New York om nieuwe toestellen te kopen en richtte hij zich op de wederopbouw van Schiphol. Er ging een lijndienst Amsterdam-New York van start in februari 1946, de eerste lijndienst tussen Europa en Noord-Amerika. De naam van de maatschappij werd geïnternationaliseerd tot KLM Royal Dutch Airlines.

‘Randstad’: mogelijk bedacht door Plesman

Er gaat een verhaal, zo lezen we in het boek Geschiedenis van Holland, dat Albert Plesman al in 1938 de term ‘Randstad’ bezigde, als aanduiding voor het dichtbevolkte westen van Nederland. Plesman bezag het gebied als vlieger vanuit de lucht. Mogelijk doelde hij met ‘Randstad’ op het contrast tussen het relatief groene hart van Holland, in contrast met de stedelijke rand daaromheen. Het duurde overigens tot de jaren 1950 voordat de term ‘Randstad’ echt ingeburgerd raakte in Nederland, dus Plesman was er vroeg bij.

Zou je denken… Want het begrip ‘randstad Holland’ treffen we al aan in een krantenartikel uit 1929. In het artikel ‘Toerisme. Storm op het Bodenmeer’, Het vrije volk: democratisch-socialistisch dagblad (9 april 1929) lezen we:

“Door de directe aanwezigheid van de randstad Holland raken onze stranden overbevolkt. Een vacantiespreiding is daarom warm aan te bevelen.”

Waarschijnlijk geen Albert Plesman dus, als bedenker van de term ‘Randstad’…

Overlijden

Albert Plesman overleed vrij plotseling op de laatste dag van het jaar 1953, op 31 december, aan een vaatziekte. Naast het voormalige KLM-hoofdkantoor in Den Haag werd een standbeeld van Plesman geplaatst, gemaakt door Mari Andriessen. Dit standbeeld werd op 7 oktober 1959 onthuld door een kleinzoon van Albert, in aanwezigheid van familie en tal van hooggeplaatstte KLM’ers en KLM-personeel.

Leestip: Jan Plesman. Een vliegende Hollander
Ook interessant: Korte geschiedenis van de KLM
Of lees dit artikel: De KLM: honderd jaar bevlogenheid

Video over Albert Plesman

Bronnen ▼