Aleksandr Solzjenitsyn – Russische schrijver

De Russische schrijver Aleksandr Solzjenitsyn (1918-2008) ontving in 1970 de Nobelprijs voor de Literatuur. Hij werd wereldwijd bekend met zijn werk De Goelag-archipel waarin hij onder meer schreef over de werkkampen in de Sovjet-Unie.

Aleksandr Solzjenitsyn wordt op 11 december 1918 geboren in Kislovodsk, een Russische stad in de noordelijke Kaukasus. In Rostov studeert hij in 1941 af als wiskundige. Als de geheime dienst in zijn land er in 1945 achter komt dat hij zich in correspondentie negatief heeft uitgelaten over het beleid van Jozef Stalin, wordt hij veroordeeld tot acht jaar werkkamp. Nadat hij zijn straf heeft uitgezeten wordt Solzjenitsyn verbannen naar zuidelijk Kazachstan. Hier brengt hij drie jaar door. Tijdens deze drie jaar verblijft hij korte tijd in een ziekenhuis in Oezbekistan om zich aan een tumor te laten behandelen. Zijn roman Het Kankerpaviljoen is voor een groot deel gebaseerd op deze periode in in het ziekenhuis.

Als Rusland in de jaren vijftig van de negentiende eeuw een zogenaamde periode van de-stalinisatie doormaakt, wordt Solzjenitsyn gerehabiliteerd (1956). Hij krijgt dan toestemming zich in Europees Rusland te vestigen en verhuist naar Rjazan. Hier ontwikkelt hij zijn schrijverschap verder.

Solzjenitsyn’s werk Een dag uit het leven van Ivan Denisovitsj wordt in 1962 uitgegeven. Sovjet-leider Nikita Chroesjtsjov verleent speciaal toestemming voor publicatie in het tijdschrift Novy Mir. Het is de eerste zogenaamde kamproman die in het communistische land uitkomt. Solzjenitsyn wordt wereldwijd bekend door dit werk. Het boek verschijnt in 1963 in Nederlandse vertaling.

Nobelprijs en uitzetting

Als Sovjet-leider Nikita Chroesjtsjov afgezet is, verandert het klimaat in de Sovjet-Unie. Schrijver Aleksandr Solzjenitsyn wordt gedwongen zich te onderwerpen aan steeds heviger censuur. Zijn romans In de eerste cirkel en Kankerpaviljoen verschijnen hierdoor (1968) alleen in het westen. In 1970 ontvangt Solzjenitsyn de Nobelprijs voor de Literatuur.

De Sovjet-leiders zijn in deze periode verre van blij met Solzjenitsyn. Zeker niet nadat hij de eerste delen van zijn beroemd geworden werk Goelag-archipel, een boek over de Sovjet-werkkampen en aanklacht tegen het regime, in Frankrijk heeft uitgegeven. Als hij in 1973 ook nog het kritische Brief aan de Sovjetleiders uitgeeft is voor de Sovjet-leiding de maat vol. De auteur wordt gearresteerd en beschuldigd van hoogverraad. In 1974 wordt hij op een vliegtuig naar West-Duitsland gezet. Zijn vrouw en kinderen komen enige tijd later ook naar West-Duitsland.

Het gezin van de schrijver vestigt zich een jaar na de uitzetting in de Verenigde Staten. De schrijver verblijft hier twintig jaar en ontwikkelt zich als schrijver en denker. Waar hij eerst bekend stond als een ctiticus van het communisme, ontwikkelt hij zich naarmate de tijd vordert steeds meer tot een voorstander van een terugkeer naar de traditionele Russische waarden. Ook heeft hij veel kritiek op westerse democratieën.

Terugkeer

Na de glasnost (openheid) van Michail Gorbatsjov is er in het vaderland van Solzjenitsyn een vrijer klimaat ontstaan. Zijn boeken kunnen er worden gepubliceerd en in 1974 krijgt hij zijn staatsburgerschap, dat hem eerder is ontnomen, weer terug. Op 75-jarige leeftijd zet de schrijver weer voet op Russische bodem. Hij wordt er onthaald als een held.

Ook op hoge leeftijd blijft Solzjenitsyn zich echter verzetten tegen ‘de macht’. Geregeld haalt hij uit naar de in zijn ogen corrupte politieke elite en hij uit ideeën over een milde autocratie en het orthodox geloof als uitgangspunten voor een nieuw Rusland. In 1998 weigert hij een onderscheiding die president Boris Jeltsin hem wil geven. De schijver laat dan weten: “Van een macht die Rusland in de huidige verderfelijke toestand heeft gebracht, kan ik geen eerbetoon accepteren”.

Staatsprijs

Eind 2002 uit Solzjenitsyn, die blijft doorschrijven in zijn houten huis even buiten Moskou, de wens dat enkele van zijn boeken pas na zijn dood zullen worden gepubliceerd. In 2007 kende president Vladimir Poetin de schrijver de Staatsprijs toe, een van de hoogste Russische onderscheidingen. Dit keer accepteert Solzjenitsyn de prijs wel.

De schrijver overlijdt op 89-jarige leeftijd op 3 augustus 2008. De familie van de schrijver wordt direct door de Russische president Dmitri Medvedev gecondoleerd. Zijn Franse ambtsgenoot Nicolas Sarkozy laat zich in de media kort na het overlijden zeer positief uit over de auteur:

“Aleksandr Solzjenitsyn behoort tot het pantheon van de wereldgeschiedenis. Zijn onbuigzaamheid, zijn idealen en lange en veelbewogen leven maken Solzjenitsyn een sprookjesfiguur, erfgenaam van Dostojevski”.

Ook de laatste Sovjet-president, Michail Gorbatsjov, liet zich kort na diens overlijden eveneens zeer positief uit over de Nobelprijswinnaar: