Anjerdag – Protest tegen de Duitse bezetting

Op 29 juni 1940 kwamen in Den Haag veel Oranjegezinde Nederlanders bijeen ter gelegenheid van de eerste verjaardag van een lid van het koninklijk huis sinds de inval van Duitse troepen. De dag werd aangegrepen om uiting te geven aan de trouw aan het Koningshuis en kwam bekend te staan als Anjerdag. Het was de eerste keer dat in Nederland openlijk geprotesteerd werd tegen de Duitse bezetting.

De Anjer verwees direct naar de jarige prins Bernhard. Die had de bloem in zijn studententijd namelijk ‘geadopteerd’ en ging vaak op pad met een witte anjer in het knoopsgat van zijn jasje. In de dagen voor de verjaardag van de prins zong het al rond dat de dag aangegrepen zou worden om te demonstreren tegen de bezetting. De burgemeester van Den Haag waarschuwde scholen daarom om tijdens de verjaardag van de prins absoluut geen vlaggen buiten te hangen. Dat was namelijk al eerder verboden door de bezetter.

Felicitatieregister

Op 29 juni 1940 zong in Den Haag rond dat veel inwoners van de stad naar paleis Noordeinde gingen, om daar een felicitatieregister voor prins Bernhard te ondertekenen. Rond het paleis was het een drukte van jewelste en men kon inderdaad net als voorgaande jaren, ondanks het feit dat het land bezet was, een felicitatieregister tekenen. Onder de aanwezigen bevond zich ook generaal Henri G. Winkelman (1876-1952), de Nederlandse opperbevelhebber ten tijde van de Duitse invasie in 1940. Nadat hij het register had ondertekend, salueerde hij naar het publiek en zetten de aanwezigen het Wilhelmus in. De toegestroomde bevolking brak hierna uit in luid gejuich en er klonken kreten als “Leve de koningin” en “Oranje boven”. Maar ook leuzen als “Weg met de Duitsers” en “Weg met Hitler” waren te horen.

De deelname van Winkelman aan het vreedzame protest was betekenisvol. Op 15 mei 1940 had Winkelman bij Rotterdam de capitulatie-overeenkomst ondertekend. En met het vertrek van de Nederlandse regering naar Londen was de generaal formeel de hoogste Nederlandse gezagsdrager geworden.

De demonstranten in Den Haag tekenden tijdens Anjerdag niet alleen een felicitatieregister, er werden ook massaal bloemen gelegd bij het ruiterstandbeeld van Willem van Oranje voor paleis Noordeinde. En veel demonstranten droegen, net als prins Bernhard, een witte anjer. Rijkspropagandaminister Joseph Goebbels was tijdens Anjerdag toevallig ook aanwezig in Den Haag. Hij zag vanuit paleis Kneuterdijk hoe een uitgelaten menigte naar paleis Noordeinde trok. Goebbels gaf hierop onmiddellijk opdracht een eind te maken aan de actie. Rond twaalf uur in de middag zette de politie de omgeving rond paleis Noordeinde af, waarna de menigte zich over de stad verspreidde. Het protest was grotendeels geweldloos verlopen. Alleen ’s avonds gingen enkele demonstranten op de vuist met NSB’ers.

Reactie op Anjerdag

Voor de bezetter was de zaak hierna niet klaar. Kort na Anjerdag werd Henri Winkelman opgepakt vanwege zijn betrokkenheid bij de protestactie. Vijf jaar lang verbleef de generaal hierna in krijgsgevangenschap. De bezetter bepaalde naar aanleiding van Anjerdag verder dat namen en functies van leden van het Nederlands koningshuis voortaan niet meer op de radio of in kranten vermeld mochten worden. De scouting die geholpen had bij de demonstratie werd een verboden organisatie en het zingen van het Wilhelmus was voortaan strafbaar. Het Verzetsmuseum schrijft op zijn website onder meer over de reactie op Anjerdag:

“Verder werd het de Nederlanders verboden naar andere dan Nederlandse of Duitse zenders te luisteren. Volgens de Duitsers werden de Nederlanders door de ‘onjuiste berichtgeving’ van die andere zenders op verkeerde gedachten gebracht.”

Op last van de bezetter moesten na Anjerdag ook alle koninklijke portretten weggehaald worden uit overheidsgebouwen. Later zouden ook straatnaamborden aangepast worden. Op 1 augustus 1940 maakte de bezetter verder bekend dat personen die voortaan deelnam aan demonstraties op “gedenkdagen van het Huis van Oranje” zwaar straffen tegemoet kon zien. De verschillende maatregelen hadden effect. Op 31 augustus 1940, de dag waarop koningin Wilhelmina haar zestigste verjaardag vierde, bleef het stil op straat.

Ontslagen

De burgemeester van Den Haag, Salomon Jean René de Monchy, werd na Anjerdag ontslagen. De Monchy, die in 1937 het burgerlijk huwelijk van prinses Juliana en prins Bernhard had gesloten, gaf zijn medewerkers, uit angst voor de bezetter, aanvankelijk opdracht alle demonstraties snel de kop in te drukken. Toen de eerste bloemen bij Noordeinde werden neergelegd, bevalen agenten daarom de bloemen naar binnen te brengen. Kort hierna kwam De Monchy zelf kijken en gaf hij paleismedewerkers opdracht de bloemen weer terug te leggen. Op last van de bezetter werd de burgemeester kort hierna ontslagen. Hou zou de demonstratie “uitgelokt” hebben. In nazi-kringen was men sowieso geen fan van de burgervader. De Monchy bepleitte wel een goede samenwerking met de bezetter, maar had tijdens de eerste raadsvergadering na de capitulatie ook opgeroepen tot trouw aan de naar Londen uitgeweken koningin.

Hofmaarschalk jonkheer Laman Trip, die het felicitatieregister had geopend, kreeg na Anjerdag eveneens zijn ontslag aangezegd.

Anjerdag: ‘Het is walgelijk’

Ook NSB-leider Anton Mussert was geschokt door de gebeurtenissen. In een artikel in Volk en Vaderland, het weekblad van zijn beweging, schreef Mussert daags na Anjerdag:

“Terwijl uit Engeland de verblijfplaats van deze man (Prins Bernhard) de Engelse bommenwerpers opstijgen om dood en verderf te zaaien in ons volk, tooit het geestelijk rapaille zich met witte anjers ter ere van Prins Bernhard om zo hun Vaderlands liefde te tonen. Het is ontzettend, het is walgelijk. […] Ik heb de overtuiging dat de kwekers van witte anjers verstandig zullen doen, niet te rekenen op grote afzet tegen de tijd dat het volgende jaar de maand juli in zicht komt.”

Veteranendag

Sinds 2005 wordt op 29 juni Veteranendag gehouden (tegenwoordig altijd op de laatste zaterdag van juni). De witte anjer groeide uit tot het symbool van de Veteranendag.

Bronnen ▼