Arend Dickmann (1572-1627) – Nederlands-Poolse vlootadmiraal

Begin zeventiende eeuw wist de Poolse marine onder leiding van admiraal Arend Dickmann de Zweedse vloot voor de kust van Oliwa nabij Danzig een smadelijke nederlaag toe te brengen. Die overwinning blijft tot op heden nog steeds in het collectief geheugen van de Polen gegrift. Het verhaal:

Een korte biografie

Hoewel niet alle historici het erover eens zijn wordt algemeen aangenomen dat Arend Dickmann, wiens echte familienaam eigenlijk Dijckman luidde, in 1572 in het Nederlandse Delft werd geboren. Zowel over zijn jeugdjaren als zijn opleiding is verder weinig met zekerheid bekend. Dijckman zou zich naar verluidt in het begin van de zeventiende eeuw in de Poolse havenstad Danzig, het huidige Gdansk, als reder gevestigd hebben. Vermoedelijk was het toen dat zijn naam door zijn nieuwe stadsgenoten verbasterd werd tot Dickmann.

Sociaal-politieke context

In juli 1569 versmolt het Poolse koninkrijk met het grootvorstendom Litouwen tot één staat en beleefde algauw een ongeziene bloeiperiode. Daar kwam verandering in toen einde zestiende eeuw Sigismund Vasa (1566-1632), de zoon van de Zweedse koning Johan III en Catharina van Polen, werd uitgeroepen tot de nieuwe vorst van de Pools-Litouwse unie. Toen kort daarna, in 1592, zijn vader kwam te overlijden werd hij ook koning van Zweden. Sigismund had het echter als overtuigd katholiek niet zo begrepen op de nieuwe godsdiensttrend van de Reformatie en kwam daardoor steeds vaker in botsing met de protestanten van zijn thuisland. Uiteindelijk werd hij na een opstand door zijn oom Karel als koning van Zweden afgezet. Sigismund bleef zijn gedwongen abdicatie evenwel betwisten, hetgeen in de daarop volgende jaren tot een aaneenschakeling van gewapende conflicten leidde die de geschiedenis ingingen als de Pools-Zweedse oorlogen. Het was tegen die achtergrond dat Arend Dickmann zijn bekendheid verwierf.

De Slag bij Oliwa

Begin januari 1626 brak voor de vierde keer op rij in nauwelijks twintig jaar opnieuw een gewapend conflict uit tussen Zweden en de Pools-Litouwse unie. Het Zweedse invasieleger slaagde er zonder veel moeite in de troepen van Sigismund gevoelige verliezen toe te brengen en met hun vloot een handelsblokkade op te werpen voor de haven van Danzig.

Voor de Polen, die als natie weinig of geen zeevaarttraditie hadden en amper beschikten over een oorlogsvloot die naam waardig, was de blokkade van de Hanzestad een economische opdoffer van formaat. Om de handelsblokkade te doorbreken deed Sigismund een beroep op Arend Dickmann die als reder van een handelsvloot bij de zeelieden in de stad een groot vertrouwen genoot. Dickmann ging op het voorstel van Sigismund in en kreeg als admiraal het commando toevertrouwd over de Poolse marine.

De 28ste november 1627 voerde Dickmann met een vlooteskader bestaande uit een tiental schepen een verrassingsaanval uit op de Zweedse galjoenen die bij Oliwa, een kustplaats iets ten noorden van Danzig, voor anker lagen. De aanval verraste de Zweden volledig en Dickmann kon van de ontstane paniek handig gebruik maken om zich van het Zweedse vlaggenschip meester te maken en een ander galjoen tot zinken te brengen. Op dat moment was de zeeslag eigenlijk beslist. De rest van de Zweedse vloot nam het zekere voor het onzekere en vluchtte weg naar open zee. De Slag bij Oliwa was zowat de enige echte zeeslag die de Poolse marine ooit leverde gedurende de Pools-Zweedse oorlogen, maar was wel een geweldige morele opsteker voor hen. Dickmann zelf heeft van zijn overwinning niet kunnen genieten. Tijdens de gevechten werd hij aan zijn benen geraakt door een kanonskogel en kwam te overlijden.

Over de juiste datum van zijn begrafenis heerst ook enige twijfel, wel is zeker dat hij begin december 1627 als een ware held met militaire eer werd bijgezet in de statige “Mariakirche” van Danzig. In de loop der tijden raakte de precieze ligging van zijn graf echter zoek, maar recentelijk werd door een team archeologen de juiste plaats waar hij destijds begraven werd met zekerheid teruggevonden. Sindsdien siert een gedenkplaat zijn laatste rustplaats.

Een speciaal huldebetoon

Dat de Polen “hun” zeeheld nog steeds niet vergeten zijn bewijst een in 1993 bronzen herdenkingsmedaille ontworpen door het kunstenaarsduo Roussana en Andrzey Nowakowski. Op de medaille prijkt een afbeelding van de “Poolse Nelson” zoals de inwoners van Gdansk Arend Dickmann soms noemen.

Ook interessant: Lodewijk van Heiden (1773-1850) – Zeeheld en Berend Botje?
Boek: Een geschiedenis van Polen