Autarkie – Betekenis van het begrip

Het begrip autarkie komt in geschiedenisboeken veel voor en wordt gebruikt in economische zin. Wat houdt autarkie precies in? En welke voorbeelden van autarkie zijn er in de geschiedenis?

Betekenis van autarkie

Autarkie (ook wel autarchie) is een begrip uit de economie en betekent letterlijk ‘zelfvoorzienend’. Wie autarkisch is, kan in zijn eigen onderhoud voorzien en is niet afhankelijk van andere partijen of andere landen voor de productie van voedsel en/of goederen. Wat geproduceerd wordt, wordt zelf geconsumeerd en import is in een autarkische samenleving (idealiter) niet nodig.

Autarkie op economisch gebied kan ontstaan uit noodzaak, omdat handel niet mogelijk of onveilig is. Dit was bijvoorbeeld het geval in Europa in de vroege middeleeuwen. Maar autarkie kan ook een bewust keuze zijn: veel totalitaire regimes kozen in de twintigste eeuw voor autarkische samenlevingen vanuit isolationistische motieven, vanuit wantrouwen of als strategische keuze.

Voorbeelden van autarkische samenlevingen

In de vroege middeleeuwen vormde het hofstelsel een systeem van boeren die autarkisch waren. Na de val van het Romeinse Rijk waren handelswegen in verval geraakt en belemmerde de onveiligheid door de volksverhuizingen en het gebrek aan een centraal sturende macht de internationale handel. Ook kloosters in de middeleeuwen waren idealiter autarkisch georiënteerd.

Een bekend voorbeeld van een autarkisch land is ook nazi-Duitsland, dat een einde bracht aan de Weimarrepubliek. Vanaf 1933 bouwde Adolf Hitler een eigen (wapen)industrie op en streefde Duitsland naar het bedruipen van zichzelf.

Autarkie speelde als ideaal en rol in de tijd van de Romantiek (negentiende eeuw) en ten tijde van de hippies in de jaren 1970. In een krantenartikel ‘Autarkie, de romantiek ontstegen’ in Trouw (11 febr. 2009) lezen we hierover:

“Toen de industrialisatie opkwam en de stedelijke elite onbedorven landschappen ging verheerlijken, werd autarkie een romantische droom. ‘De behoefte aan autarkie komt voort uit het loslaten van onze wortels,’ zegt cultuurfilosoof Jozef Keularz dan ook. ‘Daar hebben we moeite mee. Autarkie is een reactie op de verstedelijking, de globalisering, het verlies van een eigen plek’. (…) De jaren zeventig waren de hoogtijdagen. De Kleine Aarde, de Twaalf Ambachten en vele andere idealistische organisaties, die het milieu en de Derde Wereld niet langer wilden belasten, kwamen op. Ze aten vegetarisch en droegen geitewollen sokken en dikke truien, zodat de verwarming een graadje lager kon. Energie- en afvalproblemen werden met inventieve houtje-touwtjeoplossingen te lijf gegaan.”

Diverse Russische leiders in de tijd van het communisme, onder wie Jozef Stalin, probeerden met meerjarenplannen van de Sovjet-Unie een goed draaiende autarkie te maken. De geschiedenis heeft geleerd dat dit niet gelukt is. Michail Gorbatsjov besloot dan ook met perestrojka meer economische vrijheid te creëren, waarna de Koude Oorlog ten einde kwam de en Russische grenzen uiteindelijk weer opengingen voor internationale handel.

De Socialistische Volksrepubliek Albanië, ten tijde van Enver Hoxha, ging in de periode 1976-1985 voor een strikt autarkische economie. Dit lukte, maar leidde wel tot een enorme groei van de armoede in Albanië.

Een laatste voorbeeld van een autarkische samenleving is de leefgemeenschap Walden, bekend van de schrijver Frederik van Eeden

Lees meer artikelen over economische geschiedenis
Boek: Frederik Willem van Eeden. Pionier van de natuurbescherming

Bronnen ▼