Avicenna (ca.980-1037) – Middeleeuws filosoof en wonderkind

De filosoof Avicenna (ca.980-1037) is een van de grootste islamitische denkers uit de Middeleeuwen. Hij was een veelzijdig wetenschapper en zorgde er door zijn vertalingen onder meer voor dat belangrijke werken uit de Oudheid van Aristoteles, Galenus en Euclides bewaard zijn gebleven. Ook zijn medisch werk over onder meer soa’s, quarantaine en verdoving was baanbrekend. Wie was Avicenna?

Invloedrijk filosoof en wonderkind

Samen met Aboe Al-Farabi (ca.870-950), Al-Ghazali (1058-1111) en Averroës (1126-1198) behoort Avicenna tot de grootste Oosterse filosofen uit de geschiedenis. Met name zijn impact op de islamitische filosofie was groot. De Belgische arabist en moslim Jean Michot sprak in 1993 dan ook van een…

…pandémie avicennienne

…die het islamitische oosten in zijn greep had. Maar ook in het westen had hij grote invloed. Avicenna is in Europa en elders met name bekend geworden vanwege zijn invloedrijke overzichtswerk Canon van de Geneeskunde (Al-Qanun fi al-Tibb), dat tot in de zeventiende eeuw op veel Europese universiteiten werd gebruikt als basisboek voor de geneeskunde.

Dit enorme boekwerk bevatte meer dan een miljoen woorden. Naast medisch onderzoek verdiepte hij zich in poëzie, de Koran, esoterie, mystiek, psychologie, metafysica, muziektheorieën en wiskunde.

Volgens de Stanford Encyclopedia of Philosophy is Avicenna, qua invloed op het westerse denken, na Aristoteles de invloedrijkste filosoof geweest:

“The Roman Orthodox in Constantinople were quite indifferent to philosophical developments abroad (and inimical to those at home) and came to know Avicenna’s name only through its occurrence in the Greek translations of the Latin scholastics that began after the 4th Crusade. In his influence on the intellectual history of the world in the West (of India), he is second only to Aristotle, as it was intuitively acknowledged in the Islamic world where he is called ‘The Preeminent Master’ (al-shaykh al-raʾīs), after Aristotle, whom Avicenna called ‘The First Teacher’ (al-muʿallim al-awwal).”

Jonge jaren van Avicenna

Avicenna kwam in februari 980 ter wereld in het noordwesten van Perzië, om precies te zijn in het dorpje Afsjanah, vlak bij stad Buchara (in het tegenwoordige Oezbekistan). Zijn oorspronkelijke naam was Aboe Ali Al-Hoessein Ibn Abdoellah Ibn Sina. In het Westen werd hij bekend als Avicenna (naar ‘Ibn Sina’). Volgens de overlevering was Avicenna een wonderkind. Al op tienjarige leeftijd kon hij de complete Koran reciteren en kende hij allerlei Perzische gedichten uit zijn hoofd.

Kort voor het jaar 1000, Avicenna was achttien, had hij de complete filosofie van zijn tijd in beeld. Het schijnt dat hij ongeveer veertig keer de Metafysica van Aristoteles las voordat hij de kern ervan – met behulp van het werk van Al-Farabi – begreep.

Tot die tijd verdiende Avicenna zijn geld als rondreizend arts en adviseur van prinsen en machthebbers. Kort na het jaar 1000, rond zijn eenentwintigste, begon Ibn Sina met het schrijven van zijn eigen werken.

Avicenna’s beroemdste werken

Het aantal verhandelingen en geschriften wordt geschat op 100 à 250. Meestal schreef hij in de avonduren, maar regelmatig las en schreef hij ook terwijl hij op zijn paard rondreed. In Europa was Avicenna’s bekendste werk de Canon van de Geneeskunde. Ook beroemd zijn de Autobiografie, waardoor we veel over Avicenna te weten zijn gekomen, en zijn omvangrijke wetenschappelijke encyclopedie Het boek van helen (Kitāb al-shifā).

Dood, invloed & blijvende naamsbekendheid

De grootste arts van zijn tijd werd in de jaren 1030 ziek, maar was niet in staat om zichzelf te genezen. Hij overleed in 1037 in Hamadan, een plaats in het huidige Iran.

De werken van Avicenna hebben een grote invloed gehad op de Europese filosofie. Na de Vierde Kruistocht (1202-1204) kwamen veel van zijn boeken in Europa terecht, waar ze uit het Arabisch vertaald werden. Dit begon in Spanje, in de steden Toledo en Burgos. Avicenna’s grote filosofische werk Het boek van helen beïnvloedde sterk de scholastiek van de middeleeuwse rooms-katholieke theoloog Thomas van Aquino.

Maar vooral zijn medische ontdekkingen en kennis vonden ingang in Europa. Vanaf de dertiende eeuw voerden diverse Europese universiteiten zijn Canon van de Geneeskunde in. Avicenna was een van de eersten die schreef over soa’s, het belang van quarantaine om verspreiding van ziekten tegen te gaan, beschreef de symptomen van suikerziekte en toonde aan dat het hart de centrale ‘motor’ is die zorgt dat het bloed door heel het lichaam wordt gepompt. Ook voerde hij verdoving in bij medische ingrepen en maakt hij een onderscheid tussen centrale en perifere aangezichtsverlamming.

In Europa en specifiek in Nederland bestaan tegenwoordig nog tal van organisaties, instellingen en verenigingen die naar Avicenna zijn vernoemd. Zoals een middelbare school (het Avicenna College in Rotterdam), tandartspraktijken en een besnijdeniskliniek.

Boek: 25 eeuwen oosterse filosofie – Jan Bor

Bronnen ▼