Benjamin Franklin (1706-1790) – Amerikaans multitalent

De Amerikaan Benjamin Franklin was een multitalent: hij was een begaafd politicus en schrijver, en verder boekdrukker, uitvinder en moralist. Hij staat bekend als een van de Founding Fathers van de Verenigde Staten. Samen met onder anderen George Washington (1732-1799) en Alexander Hamilton (1757-1804) stelde hij de Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring (1776) op en schreef hij mee aan de Amerikaanse grondwet.

Benjamin Franklin werd op 17 januari 1706 geboren in Boston. Zijn vader, de puritein Josiah Franklin (1657-1745), was een zeep- en kaarsenmaker, en geëmigreerd uit Engeland. Met Anne Child (1655-1689), zijn eerste vrouw, kreeg hij tien kinderen. En later nog eens zeven kinderen met zijn tweede vrouw Abiah Folger (1667-1752). Benjamin was kind nummer vijftien in deze reeks en de jongste zoon.

Al op jonge leeftijd leerde Benjamin zichzelf lezen en schrijven en bleek hij talent te hebben voor creatief denken. In 1717, hij was elf, kwam hij met een eerste uitvinding: zwemvinnen die je om je armen kon doen, waardoor je veel sneller kon zwemmen. Op de Boston Latin School was hij een goede leerling, maar hij stopte op zijn tiende om zijn vader te helpen in diens slechtlopende kaarsen- en zeepwinkel. Benjamin werd totaal niet gelukkig van dit werk. Daarom liet zijn vader hem in 1718 bij zijn broer James Franklin in Boston in de leer gaan om boekdrukker te worden.

Boekdrukker en huwelijk

Echt gezellig was het niet bij zijn broer. James sloeg Benjamin vrij regelmatig, mishandelde hem en weigerde om de teksten die Benjamin schreef te publiceren in zijn krant The New England Courant, de eerste ongeautoriseerde krant in de kolonies. Gebruikmakend van het pseudoniem “Mrs. Silence Dogood”, wist de zestienjarige Benjamin echter stiekem veertien brieven – die door de krantenlezers flink gewaardeerd werden – in de krant van zijn broer gepubliceerd te krijgen. Toen James hier achter kwam, was hij woest. Benjamins liefde voor schrijven ging zo ver in deze periode, dat hij in 1722 besloot om vegetariër te worden. Zo hoefde hij geen vlees meer te kopen en kon hij het uitgespaarde geld besteden aan boeken. Datzelfde jaar werd zijn broer opgepakt wegens ‘burgerlijke ongehoorzaamheid’. De autoriteiten hadden de kritische artikelen in de krant, waarin de regering en geestelijken er van langs kregen, niet gewaardeerd. In afwezigheid van James Franklin nam Benjamin het drukken van de krant over. Hij publiceerde fragmenten uit Cato’s Letters, een reeks vrijheidsessays van de Britse schrijvers John Trenchard en Thomas Gordon over, onder veel meer, de betekenis van de vrijheid van drukpers.

Na terugkomst van zijn broer, besloot Benjamin Franklin in 1723 dat het maar beter was om uit Boston te vertrekken. Hij vestigde zich in New York, om kort daarna naar de stad Philadelphia te gaan, waar hij de rest van zijn leven bleef wonen. Hij woonde er enige tijd bij een zekere familie Read. Benjamin kreeg een relatie met hun dochter Deborah Read (1708-1774), maar vertrok kort na het begin van de relatie naar het buitenland. Hij verbleef vanaf 1724 enkele jaren in Londen in Engeland, om zich daar verder in de boekenwereld te bekwamen.

In Engeland kocht hij allerlei materialen en apparaten voor een eigen drukkerij. En hij snoof de Engelse cultuur op, door deel te nemen aan zwemwedstrijden in de Thames, theatervoorstellingen te bezoeken en zich in literatuurdiscussies in koffiehuizen te mengen. Voor zijn inzet voor de zwemwereld, werd Benjamin in 1968 zelfs als erelid opgenomen in de International Swimming Hall of Fame. Overigens niet vanwege zijn zwemprestaties, maar als ‘contributor’.

Na terugkeer in de Verenigde Staten opende hij in 1728 in Philadelphia een eigen boekdrukkerij en begon een eigen krant, de Pennsylvania Gazette waarvoor hij zelf verschillende artikelen schreef waarin hij pleitte voor de persvrijheid. Intussen bleek zijn jeugdliefde Deborah Read getrouwd te zijn, maar Deborahs man verliet haar al enkele maanden na het huwelijk. In 1730 trouwde Benjamin Franklin met Deborah Read. Rond die tijd kregen ze een zoon: William. Een andere zoon, Francis, kwam in 1732 ter wereld maar overleed op vierjarige leeftijd aan de pokken. In 1743 werd dochter Sarah geboren.

Schrijver-bibliothecaris

Naast boekdrukken hield Benjamin Franklin zich bezig met schrijven en publiceren. In 1725 bracht hij zijn eerste pamflet uit: A Dissertation upon Liberty and Necessity, Pleasure and Pain. Hierin betoogde hij dat de mens maar in beperkte mate een vrije wil heeft en daarom niet moreel verantwoordelijk voor al zijn/haar daden kan zijn. Franklin kreeg later spijt van deze stellingname en verbrandde al de pamfletten die hij nog in bezit had.

Benjamin gaf van 1733 tot 1758 een eigen periodiek uit, de Poor Richard’s Almanak. Onder het pseudoniem Richard Saunders werd Benjamins almanak zeer populair in de Amerikaanse kolonies. In dit jaarboek nam hij een kalender op, evenals astronomische en astrologische gegevens. Poor Richard’s Almanak bevatte verder informatie over diverse (wetenschappelijke) onderwerpen, grappige artikelen, puzzels, huishoudelijke weetjes, allerlei (humoristische) kennis, spreekwoorden, adviezen en weersverwachtingen. Vanaf 1748 droeg Benjamin zelf niet meer bij aan de almanak en onderging de periodiek een naamsverandering: Poor Richard Improved. In 1758 verkocht hij de almanak; maar de uitgave werd nog steeds goed verkocht en bleef tot 1796 bestaan.

Naast deze activiteiten besloot Benjamin om boeken te gaan uitlenen, als bibliothecaris. Franklins boekenuitleen vond veel navolging – andere Amerikanen gingen Benjamin nadoen – en vormde de voorloper van het fenomeen dat wij tegenwoordig kennen als de openbare bibliotheek. Benjamin behoorde in 1731 ook tot de oprichters van de eerste Amerikaanse bibliotheek waarvan je lid kon worden en boeken kon lenen, de Library Company of Philadelphia. Verder stond hij in deze periode aan de basis van de vrijwillige brandweer in Philadelphia, om stadsbranden te bestrijden.

Twee andere pamfletten van Benjamin Franklin moeten hier nog genoemd worden. Ten eerste A Modest Enquiry into The Nature and Necessity of a Paper Currency (1729). In dit schrijven voerde Benjamin een pleidooi voor het in omloop brengen van meer papiergeld, om daarmee de economie te stimuleren. Invloedrijk was ook het pamflet A Proposal for Promoting Useful Knowledge. Dit geschrift, uit 1743, vormde de basis voor de oprichting van de American Philosophical Society, de eerste wetenschappelijke organisatie in de Amerikaanse kolonies. Franklin droeg hiermee bij aan de eenheid in de kolonies en zorgde ervoor dat kennis die in de verschillende gebieden dankzij bijvoorbeeld wetenschappelijke experimenten en observaties werd opgedaan zich sneller verspreidde.

Uitvindingen van Benjamin Franklin

Rond 1748, Benjamin Franklin was toen 42 jaar, was hij een van de rijkste mannen in Pennsylvania. Zijn rijkdom had hij vergaard door handel in vastgoed en de aan- en verkoop van drukkerijen en kranten. Franklin verkocht zijn drukkerij en ging zich vanaf nu nog meer richten op zijn grote hobby: de wetenschap en het doen van experimenten. Hij betrok een nieuw huis, nam een paar slaven in dienst – overigens ontwikkelde hij steeds meer een afkeer van slavernij en liet hij zijn slaven in de jaren 1760 vrij – en ging aan de slag.

Benjamin Franklin vond in de decennia daarna allerlei nieuwigheden uit. Het meest bekend werd zijn bliksemafleider. Deze kwam voort uit het beroemde vliegerexperiment uit 1752, waarmee hij aantoonde dat een bliksemflits elektriciteit was.

In 1762 vond hij de glasharmonica (de armonica) uit. Dit instrument bestond uit steeds breder wordende op elkaar gestapelde glazen. De glazen zaten aan een horizontale as, die met een pedaal rondgedraaid werd. Vervolgens bespeelde de muzikant de glasharmonica, die vochtig was gemaakt, met zijn vingertoppen. Ludwig von Beethoven (1770-1827), Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791), Johann Adolf Hasse (1699-1783) en verscheidene andere componisten schreven speciaal voor dit instrument bladmuziek.

Verder vond hij een sterk verbeterde odometer (1775) uit, evenals bifocale brillenglazen om van dichtbij en veraf goed te kunnen zien (1783). Ook deed hij, meer laconiek dan serieus, in 1784 het voorstel om de wintertijd en zomertijd in te stellen: de Daylight Saving Time (DST). Door de klok te verzetten was het langer licht, waarmee geld kon worden uitgespaard.

Een andere uitvinding betrof een speciale bibliotheekstoel die uitgevouwen kon worden tot een kleine trap, om zo boeken op de hogere planken te kunnen pakken. Verder bedacht hij een voetenwarmer: de ‘Franklin Stove’ (1741), de extension arm of Long Arm (1786) – een grijpinstrument om boeken mee uit de boekenkast te pakken – en een driewielige klok.

Politicus en Founding Father

In 1748 begon Benjamin Franklins politieke carrière, toen hij zitting nam in de city council van Philadelphia. In de jaren daarna bekleedde hij verscheidene politieke posities. Een belangrijke politieke daad was in 1754 een voorstel van Franklin om te komen tot een Plan of Union, die zeven kolonies (die hij eerder in zijn cartoon had aangewezen) moest verenigen: New York, New Jersey, Pennsylvania, Maryland, Virginia, North Carolina, South Carolina en New England, de historische aanduiding voor de regio in het noordoosten waar de kolonies Massachusetts, Rhode Island, Connecticut en New Hampshire onderdeel van uitmaken. Elk van de kolonies moest, afhankelijk van het aantal inwoners, enkele vertegenwoordigers krijgen in de Unie. Die moest zich onder meer bezighouden met de verdediging van de kolonies en het sluiten van verdragen met andere partijen. Franklin diende zijn plan in tijdens een congres in Albany. Afgevaardigden keurden het aanvankelijk goed, maar de wetgevende vergaderingen van de kolonies verwierpen het plan korte tijd later, net als de Britse regering. Volgens Franklin omdat het plan “te democratisch” was. Hoewel zijn plan het dus niet haalde bleef de politicus zich hierna hard maken voor meer eenheid van de kolonies.

In 1757 werd Franklin aangesteld als ambassadeur van de Amerikaanse kolonies in Engeland. Tot 1762 verbleef hij daarom in Londen, en na een korte onderbreking opnieuw van 1764 tot 1774. Zijn vrouw Deborah weigerde om mee te gaan naar Engeland. Tijdens Franklins tweede verblijf in Londen overleed zij in Amerika aan een hartaanval, terwijl Benjamin dus in het buitenland zat.

Intussen liepen de spanningen tussen Engeland en Amerika hoog op, onder meer door de implementatie van de Stamp Act in maart 1765. De gevolgen zijn meer dan bekend. De Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog brak uit, die leidde tot de Amerikaanse onafhankelijkheid van 1776. Franklin behoorde tot een van de opstellers van de Declaration of Independence en de Amerikaanse grondwet en wordt zodoende beschouwd als een van de Founding Fathers van de Verenigde Staten

In de jaren na de losmaking van de Verenigde Staten van Engeland werd Benjamin diplomaat in Frankrijk (van 1777-1785) en wierp hij zich in heel Europa op als pleitbezorger van de Amerikaanse zaak. Hij was onder meer nauw betrokken bij de sluiting van het Verdrag van Parijs (1783), dat een einde maakte aan de revolutionaire burgeroorlog in Frankrijk.

Overlijden

In 1785 keerde Benjamin Franklin terug naar de Verenigde Staten. Daar koos het volk hem in 1787, op 81-jarige leeftijd, nog als afgevaardigde voor Pennsylvania op de Constitutional Convention, die de Amerikaanse grondwet opstelde.

In zijn laatste levensjaren zette hij zich nog in voor de afschaffing van slavernij. Hij deed dit als president van de Pennsylvania Society for Promoting the Abolition of Slavery.

Op 17 april 1790 overleed Benjamin Franklin in het huis van zijn dochter Sarah Bache. Hij werd 84 jaar oud en liet nagenoeg alles na aan zijn dochter, omdat hij met zijn zoon William een conflict had over de onafhankelijkheid van de Amerikaanse koloniën (zijn zoon was Loyalist).

Meer Amerikaanse geschiedenis
Boek: De Founding Fathers – De grondleggers van de Verenigde Staten
Lees ook: Zomertijd en wintertijd, waarom en sinds wanneer?

Documentaire “The Life of Benjamin Franklin”

https://www.youtube.com/watch?v=Ddv2CCxM57s

Bronnen ▼