Beschuit met muisjes – Geschiedenis van de traditie

Wie op kraamvisite gaat krijgt steevast beschuit met muisjes voorgeschoteld. Hoe oud is deze traditie eigenlijk en waar komt hij vandaan?

Volgens het Bakkerijmuseum in Hattem ontstond de traditie van het eten van beschuit met muisjes halverwege de negentiende eeuw. Aanvankelijk at men beschuiten met een dikke laag suiker. In delen van Gelderland, Zuid-Holland en Noord-Brabant werden de beschuiten later bestrooid met anijszaadjes, omgeven door een dik laagje suikerglazuur. Het Bakkerijmuseum:

“Deze anijszaadjes werden ‘muisjes’ genoemd. Niet alleen de vorm en de kleine ‘staartjes’ leidde tot deze benaming. Volgens oud bijgeloof is de muis het zinnebeeld van vruchtbaarheid.”

Echt nationaal bekend werd de traditie in 1938, bij de geboorte van prinses Beatrix, dankzij een marketingstunt van muisjesfabrikant De Ruijter. Het bedrijf liet een heel groot blik met oranje geboortemuisjes aanbieden op Paleis Soestdijk. Het gebruik werd hierdoor zo bekend dat hij vrijwel overal in het land werd overgenomen.

Gestampte muisjes

Een aantal oudere dames met een al wat slechter gebit stonden eind negentiende eeuw volgens De Ruijter aan de basis van de Gestampte Muisjes. De dames hadden moeite om de harde anijsbollen weg te werken besloten ze fijn te maken in een vijzel. Met name bij oudere mensen werden deze ‘gestampte muisjes’ zo populair dat De Ruijter ze in assortiment nam. Doorgaans worden ze echter niet gebruikt bij geboortes.

Anijs

Ineke Strouken, directeur van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur, publiceerde in de jaren negentig een boek over de Nederlandse geboortegebruiken. Volgens haar ontstond de anijstraditie bij geboortes ergens in de zeventiende eeuw. Kraamvrouwen die moesten aansterken kregen toen vaak kraamanijs (geplette anijszaadjes) en kandeel, een drank bestaande uit wijn, eieren, suiker en kaneel.

“Die moesten de baarmoeder na de geboorte snel tot de oorspronkelijke grootte terugbrengen en de moedermelk opdikken.”

Omdat de kraamvisite iets voorgeschoteld moest krijgen en er vanwege de zorg voor de kraamvrouw genoeg anijs in huis was, maakte men de kraamanijs als traktatie wat lekkerder door er wat kruiden aan toe te voegen.

Beschuithandel

Beschuit is al eeuwen populair. Bekend is bijvoorbeeld dat de Romeinen beschuit (biscotum) meenamen tijdens hun marsen. Dit brood was aantrekkelijk omdat het langer houdbaar. Dit vanwege het feit dat het twee keer werd gebakken. Ook tijdens lange scheepsreizen, bijvoorbeeld in de tijd van de ontdekkingsreizigers, was het daarom populair. Het kreeg daardoor zelfs een eigen naam: scheepsbeschuit. Dit beschuit was overigens nog veel harder dan ons huidige beschuit. Het Bakkerijmuseum:

“Pas toen Louis Pasteur in de negentiende eeuw gist breed toepasbaar maakte, ontstond ons brosse beschuit.”

Nederland kent een lange traditie van beschuitbakken. Rond 1600 ontwikkelden de Zaanse dorpen Wormer en Jisp zich, mede dankzij de walvisvaart, tot de beschuitcentra van Europa. Wormer telde maar liefst honderdvijftig beschuitbakkerijen.

Vroeger kregen bezoekers van begrafenissen ook geregeld beschuiten voorgeschoteld, als symbool voor de broosheid van het leven.

Andere geboortetradities

Het eten van beschuit met muisjes is Nederlands’ bekendste geboortetraditie, al zijn er ook streken in ons land waar men er andere gebruiken op na houdt. Nieuwe ouders krijgen in Overijssel bijvoorbeeld vaak enorme krentenbroden cadeau, de zogenoemde krentenwegge. Deze feestbroden zijn soms meer dan een meter lang. Het is de bedoeling dat alle visite van het feestbrood te eten krijgt.

In Vlaanderen en Noord-Brabant en soms ook in Zeeland en Limburg trakteren ouders na een geboorte op suikerbonen. Deze traditie zou teruggaan op de Romeinen die bij de viering van huwelijken en geboorten in honing gedrenkte amandelnoten uitdeelden, als symbool voor de vruchtbaarheid en het leven.

Bronnen ▼