De Vlaamse schrijver Bart Van Loo raakte geïnteresseerd in Napoleon toen hij bezig was zijn familiegeschiedenis uit te pluizen. Hij ontdekte dat een ver familielid in het keizerlijke leger van Napoleon had gediend en was gedeserteerd. En Van Loo’s lievelingsschrijvers werden stuk voor stuk door Napoleon geïnspireerd: Honoré de Balzac, Alexandre Dumas en Victor Hugo. Daarbij is Napoleon een van de meest invloedrijke personen uit de geschiedenis. Reden genoeg voor Van Loo om een heerlijke, toegankelijke biografie over de Franse keizer te schrijven. In deze bespreking laat ik vooral Van Loo zelf aan het woord.
In 2013 analyseerde Steven Skiena, professor in de computerwetenschappen en software-ingenieur bij Google, het internet met algoritmen om een lijst samen te stellen van de meest invloedrijke personen uit de geschiedenis, zo schrijft Van Loo in zijn proloog. Napoleon belandde volgens zijn test op nummer twee…
‘…achter Jezus, maar vóór Mohammed, Shakespeare, Aristoteles, Alexander de Grote en Hitler. De invloed van Napoleon is even onloochenbaar als ambivalent. Oorlogscrimineel en dictator enerzijds, stimulator van de schone kunsten en vader van de moderne wetgeving anderzijds. Wat is geschiedenis? Wat behoort tot de fictie? Waar eindigt het leven en begint de legende?’ (15)
Helder licht
Het zijn deze vragen, naar fictie en werkelijkheid rond Napoleon, die centraal staan in Van Loo’s fraaie biografie. De auteur stelt terecht dat het aantal boeken over de Corsicaanse keizer schier ontelbaar is en dat er werkelijk geen details zijn overgeslagen. Maar hoewel we bedolven worden onder de informatie, zijn veel van Napoleons levensbeschrijvingen ontoegankelijk en vinden slechts een beperkt wetenschappelijk geïnteresseerd publiek. Van Loo wil hierin verandering brengen door Napoleon niet te analyseren als een product van ná de Franse Revolutie, maar in samenhang en wisselwerking met de grote historische omwenteling van 1789:
‘Ik wilde te weten komen of Napoleon de Grote Omwenteling beëindigd had, vervolmaakt had of naar de verdoemenis had geholpen. Of hij niet geëindigd was als een fletse schaduw van de Revolutie (…) Die zoektocht was leerrijk. Het grote avontuur van guillotine en mensenrechten laat een helder licht schijnen op het personage Napoleon Bonaparte, en biedt een verklaring voor zijn latere ondergang. Tegelijk vormt de carrière van de Corsicaan een verhelderende commentaar bij de gebeurtenissen die Frankrijk en Europa vanaf 1789 jarenlang in de ban hielden.’ (18)
Corsica
In Napoleon. De schaduw van de revolutie, leert de lezer Napoleon Bonaparte in al zijn facetten kennen. Van Loo’s relaas begint met een hoofdstuk over Napoleons soms dromerige jeugd op Corsica, zijn militaire opleiding en zijn grote interesse in filosofische literatuur:
‘Hij leest, hij studeert, hij denkt na, hij schrijft. Op zijn boekenplank staan tal van tragedies van Corneille en Racine, werken als ‘De republiek van Plato’, ‘De parallelle levens’ van Plutarchus of ‘Bekentenissen’ van Rousseau. Terwijl zijn collega’s over vrouwen en liefde spreken, droomt hij weg bij de levens van Plutarchus’ helden Demosthenes, Caesar en Alexander de Grote. Of hij maakt aantekeningen bij Rousseau, die hem de dosis sentimentalisme bezorgt die de klassieke meesters ontberen – een vatbaarheid die hij met de jaren zal laten varen. In zijn versie van ‘Du contrat social’ (1762, Over het maatschappelijk verdrag) heeft Napoleon twee zinnen aangestreept die hij uit het hoofd kan voordragen: “Er is in Europa op dit moment één land dat in staat is tot wetgeving, en dat is het eiland Corsica. De verdienste en de volharding waarmee dit moedige volk zijn vrijheid wist te veroveren en verdedigen zouden het verdienen dat een of andere wijze man (dit volk) leerde om (die vrijheid) te behouden.” Hij denkt nog altijd dat hij die man zou kunnen zijn.’ (32,33)
Code civil
“Wie is die Bonaparte eigenlijk? Een man die 57 van de 102 zittingen die tot dit magistrale wetboek leidden heeft voorgezeten. De leider die ervoor heeft gezorgd dat alle kwesties met betrekking tot geboorte, huwelijk, scheiding, verdelingen en erfenissen op een uniforme wijze worden geregeld. Jet staatshoofd dat ervoor heeft gepleit om juridische gelijkheid en vrijheid van geweten in wetten te gieten. Wetten waarin de autoriteit van de man zwaarder doorweegt dan die van zijn echtgenote, en die van de vader meer gewicht in de schaal legt dan die van zijn zonen. Maar ook iemand die er niet voor terugdeinst de wet die de afschaffing van de slavernij regelde op zijn beurt af te schaffen of om een eenendertigjarige onschuldige aristocraat [de graaf van Edingen] op onwettige wijze te vermoorden. De man die een gespleten volk wil verzoenen met godsdienstvrijheid en een verbrokkelde samenleving wil lijmen door de staatsstructuur grondig te reorganiseren en een grotere veiligheid op de wegen te garanderen. Een vreemdeling die soldateske goedmoedigheid combineert met grote intelligentie, zin voor realisme en krachtdadigheid, maar ook met dubbelhartigheid, cynisme en wreedheid.” (269)
Bekijk ook: Bart Van Loo over Napoleon (video)
Bekijk dit boek bij:
