Bourgondische Kreits en de Transactie van Augsburg

De Bourgondische Kreits was een bestuurlijke eenheid binnen het Heilige Roomse Rijk dat sinds 1512 bestond. Wat hield de Bourgondische Kreits, ontstaan in 1548, in? En hoe ontwikkelde deze bestuurlijke eenheid zich?

Betekenis van Bourgondische Kreits

In 1500 werden in het Heilige Roomse Rijk bestuurlijke eenheden of kringen (kreitsen) gevormd. Dit was onderdeel van de Rijkshervorming waarvan keizer Maximiliaan I van Oostenrijk (1459-1519) een van de initiatoren was. Deze politieke eenheden werden ingevoerd om te komen tot meer bestuurlijke en gerechtelijke eenheid binnen de Duitse gebieden. De Kreitsen werden onder andere verantwoordelijk voor de handhaving van de vrede en de uitvoering van de uitspraken van de Rijkshofraad en het Rijkskamergerecht. Ook zorgden zij voor meer uniformiteit op het vlak van belastingen binnen het Rijk.

In totaal organiseerde Maximiliaan I tien kreitsen. In 1500 werden er zes kreitsen gevormd (onder andere de Nederrijns-Westfaalse Kreits) en in 1512 werden er vier aan toegevoegd waaronder de Bourgondische Kreits. De Bourgongische Kreits was een afsplitsing van de Nederrijns-Westfaalse Kreits en omvatte de gewesten van de Habsburgse Nederlanden en de Franche-Comté. Het sticht Utrecht, de abdij van Echternach en het hertogdom Gelre bleven onderdeel van de Nederrijns-Westfaalse Kreits. Het gebied dat later de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden werden, de Zeventien Provinciën, viel aanvankelijk dus uiteen in twee Kreitsen: de Bourgondische Kreits en de Nederrijns-Westfaalse Kreits.

Transactie van Augsburg (1548): Karel V voegt Nederlanden samen

Onder keizer Karel V werden de Nederlanden een bestuurlijke eenheid. Eerst, in 1528 droeg de bisschop van Utrecht onder druk de wereldlijke macht in het Sticht Utrecht over aan keizer Karel V als de heerlijkheid Utrecht. In 1539 werd de abdij van Echternach toegevoegd na een successiestrijd na de door van de abt en in 1543 voegde Karel V het hertogdom Gelre met geweld toe aan zijn Nederlandse bezittingen, waardoor een gebied van aaneengesloten landsheerlijkheden ontstond.

Om deze territoriale eenheid ook staatkundig vorm te geven, vond op 26 juni 1548 de zogeheten Transactie van Augsburg plaats. Daarmee werd de administratieve vereniging van de Zeventien Provinciën in de Bourgondische Kreits gerealiseerd en werden deze gebieden tegelijkertijd bestuurlijk bijna geheel losgemaakt werden van het Rooms-Duitse rijksverband en kregen zij een status die dicht bij onafhankelijkheid lag. De Staten-Generaal van de Nederlanden waren namelijk niet langer onderhorig aan de Rijksdag, hoewel er nog wel een jaargeld aan de keizer betaald werd.

Een jaar later slaagde Karel V er in de erfopvolging voor deze Kreits te regelen. Dit werd bezegeld in de Pragmatieke Sanctie (1549), die bepaalde dat de Bourgondische Kreits vanaf dan als dynastieke eenheid zou voortbestaan.

De Bourgondische Kreits viel al snel weer uit elkaar, toen tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) in januari 1579 kort na elkaar de Unie van Atrecht en de Unie van Utrecht gevormd werden, waarmee de scheiding tussen de Noordelijke en de Zuidelijke Nederlanden werd ingezet.

Boek: Karel V. Bondgenoten en tegenstanders – Gerben Hellinga

Bronnen