Acteur en regisseur George Clooney begint op 1 maart 2013 met opnames van “The Monuments Men”. De speelfilm gaat over de geallieerde militairen die zich tijdens de Tweede Wereldoorlog bezighielden met het traceren en veiligstellen van het Europese culturele erfgoed in door nazi-Duitsland bezet Europa. Daniel Craig, Bill Murray en Cate Blanchett spelen een rol in de film.
Al vroeg in de oorlog waren cultuurliefhebbers in de Verenigde Staten bezorgd over het Europese culturele erfgoed. De meeste Europese musea hadden hun deuren gesloten en meer dan twee miljoen kunstobjecten waren in allerijl overgeplaatst naar tijdelijke opslagplaatsen. Kunstwerken waren daar veilig voor bombardementen, maar de bewaarcondities, zoals de vochtigheidsgraad, waren lang niet altijd geschikt voor de opslag van de soms eeuwenoude kunstvoorwerpen. Gevreesd werd ook dat monumentale gebouwen, zoals kerken, bij een geallieerde invasie beschadigd of verwoest zouden raken.
Doorslaggevend voor de bescherming van het Europese culturele erfgoed was de Monuments, Fine Arts and Archives Section (MFAA). De organisatie werd eind 1943 opgericht en viel onder de verantwoordelijkheid van de geallieerde militaire besturen in Europa. Tegen het einde van de oorlog zouden 350 militairen en burgers uit dertien landen werkzaam zijn voor MFAA. De meesten van hen waren als burger werkzaam in de culturele sector, bijvoorbeeld als museumdirecteur, conservator, docent, kunstenaar, architect of archivaris. De taak van deze zogenoemde Monuments Men was duidelijk: zoveel mogelijk van de Europese cultuur redden.
Monumentenmannen opereerden in het veld met als taak het inspecteren en behouden van alle belangrijke monumenten en kunstobjecten die gedurende de geallieerde opmars aangetroffen werden. Het betrof gebouwen, zoals kerken, maar ook archieven en kunstobjecten. Meerdere kunstopslagplaatsen met door de nazi’s gestolen kunstwerken werden veiliggesteld. Eén van deze depots bevond zich in een zoutmijn bij het Oostenrijkse dorp Altaussee. Daar waren kunstobjecten opgeslagen voor Hitlers toekomstige museum in Linz. Lokale mijnwerkers en hun directie hadden ternauwernood kunnen voorkomen dat de nazi’s de mijn tot ontploffing hadden gebracht. Onder andere het Gentse altaarstuk, de Brugse Madonna en Vermeers De astronoom werden hier door de Monuments Men ongeschonden aangetroffen.
Na het einde van de oorlog ging het werk van de monumentenmannen door. Ze hadden nog zes jaar nodig om alle aangetroffen kunst- en cultuurgoederen te archiveren en terug te brengen naar het land van herkomst. Alle kunstwerken en andere objecten moesten teruggegeven worden aan de oorspronkelijke eigenaars, ook als het Duitse eigendommen betrof. Veel kunstwerken werden nooit teruggevonden en zijn vermoedelijk verloren gegaan.
De film van George Clooney is gebaseerd op het boek The Monuments Men: Allied Heroes, Nazi Thieves and the Greatest Treasure Hunt in History van de Amerikaanse schrijver Robert M. Edsel. Een Nederlandse vertaling van het boek, getiteld “De Kunstbrigade”, werd in 2010 uitgegeven door uitgeverij Spectrum Manteau.
~ Kevin Prenger
Meer informatie over de geschiedenis van de MFAA is te vinden op de website Go2War2.nl
