De misstap van Hella Haasse’s vader

De ene na de andere documentaire was er de laatste tijd te zien op de televisie. Bovendien verschijnen er deze maand vijf boeken uit een twaalfdelige reeks over ‘ons Indië’, waarin de politionele acties, de doofpot-politiek en de nasleep daarvan worden behandeld. En als klap op de vuurpijl is er dan ook nog eens de prachtige, door Aleid Truyens geschreven, biografie van Hella Haasse. Een lekker rijsttafeltje erbij en de Indische sfeer is compleet.

Hella Haasse. Oudere lezers zullen zich haar nog herinneren als deelnemer aan het spelletje ‘Hou je aan je woord’, dat Haasse speelde met Godfried Bomans en Karel Jonckheere. Dat was nog in de tijd dat literatuur vaak vereenzelvigd werd met woordspelletjes. Het boek van Truyens is, zoals dat in die tijd heette, een echt ‘leesboek’ geworden waarmee je je, verkneukelend over wat er in het nieuwe hoofdstuk weer zou gebeuren, terugtrok in een een hoekje van de kamer.

Hella Haasse leidde een wat eenzaam leven als kind. Haar vader en moeder leefden vooral voor zichzelf. Toen zij en haar broer Wim met hun moeder een tijd naar Nederland moesten, bleef de vader van de schrijfster in Indië achter, omdat hij als man niet voor twee kinderen kon zorgen. De moeder verdween tijdens het verblijf in Holland naar Davos, om daar te kuren voor tbc. En Hella moest naar kinderpension ‘Het Sonnehuisje’, kwam in de handen van twee dames op leeftijd, die in haar bijzijn over haar ouders zaten te roddelen en Hella’s boekentaal maar niets vonden. Ze werden pissig omdat het jonge kind het woord ‘niettegenstaande’ had gebruikt.

Bij wat Truijens vertelt over de moeder van Hella Haasse, een nogal op luxe gestelde vrouw, zie je ineens de scene uit Thomas Manns De Toverberg voor ogen, waarin de doodzieke Madame Chauchat loopt te flirten en in de eetzaal de deur hard dicht laat vallen om maar de aandacht van de heren te trekken.

Nieuwe Indische Beweging

Net als veel andere biografieën kon ook dit boek niet zonder onthullingen verschijnen. Haasses slechte huwelijk wordt erin breed uitgemeten. Over het feit dat haar vader een van de oprichters was van de Nieuwe Indische Beweging, een net als de NSB op het nationaal-socialisme en fascisme geënte beweging, heeft Haasse nooit geschreven. Haar vader, Willem Hendrik Haasse, maakte deel uit van de ‘Associatie van Academici’, hoewel hij zelf geen universitaire opleiding had. Maar intelligent was hij wel en hij wist in Indië op te klimmen tot Inspecteur-Generaal van Financiën en Taxatie.

Een van de belangrijkste programmapunten van de NIB was dat Nederlands-Indië behoorde tot het Koninkrijk der Nederlanden. Dat stond vast als een huis. Wellicht, zo schrijft Truyens, werd de partij opgericht met het oog op het aanstormende Indische nationalisme. De elite was bang dat straks de klewangs tevoorschijn zouden worden getrokken. Inlanders die zich met de politiek gingen bemoeien, waren volgens de NIB op politiek gebied net zo deskundig als ‘simpele schoenlappers’. Men was tegen alles wat kon leiden tot autonomie van de inlandse bevolking, zo verduidelijkt Truijens.

Mussert kwam al gauw in Indië een zonnetje meepikken. Het aantal leden van de NIB steeg behoorlijk na zijn komst. Hella Haasse heeft het lidmaatschap van haar vader nooit aan de grote klok gehangen. Ze had het wél over een Vaderlandse Club. Het toelaten van de inlander tot de elitaire kringen noemde men daar het ‘fêteren van de Inlander’. Tja. Maar langzamerhand leek Willem Haasse op zijn politieke schreden terug te keren. Volgens Truyens lag dat aan het feit dat hij op een vakantie in de Harz de hakenkruisvlag had zien wapperen. Over de vloer bij de Haasses komt een foute leraar Duits, een echte nazi. Hella noemt hem in een van haar boeken een ‘gevaarlijke dwaas’. Haar vader beschouwt ze als een vrijdenker en een toeschouwer. In het Bataviaasch Nieuwsblad sprak Willem Haasse in zijn column met de geest van Jan Pieterszoon Coen over het verval der tijden. Als de oorlog in Nederland uitbreekt, kenschetst Hella Haasse haar leraar Duits als iemand ‘met afschuwelijke nazistische ideeën.’

Wanneer de Duitsers binnenmarcheren, ligt ze met griep op bed. Ze woont dan in de Zomerdijkstraat in Amsterdam, in dezelfde straat als die waarin ook Jan Wolkers ooit heeft gewoond.

Haar moeder gaat na de inval van de Japanners naar het kamp Makassar. Haar vader werd door de Japanners in een kamp in Bandoeng gezet en moest, omdat hij tot de prominenten in de Indische samenleving had behoord, op het laatst ‘zijn eigen graf graven, alvorens hij daarin geknald zou worden’, zo schrijft Truijens. Maar dat laatste gebeurde om een ons onbekende reden niet.

Gelukkig is Willem Haasse niet op 10 mei 1940 door het Nederlandse leger samen met zo’n 146 NSB-ers en Duitsers gearresteerd en overgebracht naar het kamp Jodensavanne in Suriname. De Surinamers daar behandelden hen niet slecht. Maar dat kan niet gezegd worden van de Nederlandse mariniers.

‘Denk erom, mariniers, als ze één poot verkeerd zettten, schiet ze dan maar voor hun donder. Op mijn verantwoording”,

…zei de overste Cuyk aldaar. En dat gebeurde ook met twee mannen die wilden vluchten. Alles deden de Nederlanders om de kampbevolking angst aan te jagen. Er werden mortieren afgeschoten boven de barakken en Cuyk had verordonneerd dat er elke dag tien handgranaten in het met prikkeldraad omzoomde kamp moesten worden gegooid om de gevangenen de doodsschrik aan te jagen.

Willem Haasse ontsnapte daar aan. Na zijn verblijf in het Jappenkamp, ging hij terug naar Nederland en werd hij hoofd van de Centrale Vermogens Opsporingsdienst. Zijn ‘verleden’ had kennelijk geen rol gespeeld bij zijn sollicitatie. Zijn rechercheurs, zijn ‘mannen’, wisten in 1947 23 miljoen gulden voor de staat op te sporen. Daarvan waren 900.000 gulden in het bezit geweest van de NSB. Maar ze ontdekten ook dat er een kist met kostbaar Russisch porselein van een tsarenfamilie in een fietsenstalling stond. Tijdens zijn pensioen schreef Willem Haasse onder het pseudoniem Eemlandt een aantal populaire politieromans. Maar, zo vertelde zijn vriend Escher, hij was en bleef zeer gedesillusioneerd over het verlies van Indië.