Congres van Wenen (1814-1815) – Betekenis en gevolgen

Het Congres van Wenen (1814-1815) is een bekende politieke gebeurtenis uit de vroege negentiende eeuw. Het congres had als doel om in Europa een politieke machtsbalans te creëren – een ‘balance of power’ – om te voorkomen dat er na Napoleon Bonaparte weer iemand zou opstaan die Europa kon veroveren.

Een initiatief van de geallieerden

Het initiatief van het Congres lag bij de grote mogendheden Oostenrijk (met diplomaat Klemens von Metternich als voorzitter), Pruisen, Rusland en het Verenigd Koninkrijk. Al op 9 maart 1814, kort voor Napoleons val, hadden zij in het Verdrag van Chaumont afgesproken als geallieerde landen samen te werken totdat Napoleon definitief verslagen was.

Genoemde landen namen tijdens het Congres van Wenen ook het initiatief om gezamenlijk naar de kaart van Europa te kijken. En om zo tot een evenwichtiger machtsverdeling te komen in de post-napoleontische tijd.

Begin en doel van het Congres van Wenen

Op 11 april 1814 trad Napoleon, zo werd vastgelegd in het Verdrag van Fontainebleau, als keizer af en ging in ballingschap op Elba. Hierna kwam op 30 mei 1814 de Vrede van Parijs tot stand, waarbij vredesbepalingen werden opgesteld die Frankrijk terugbrachten tot de oude grenzen van 1792. Napoleon keerde nog even terug, maar ging ten onder bij Waterloo. Hierna volgde een tweede Verdrag van Parijs (20 november 1815), dat de Franse grenzen vastlegde volgens de situatie in 1790.

Op 8 september 1814 begon het Congres van Wenen. Het hoofddoel van dit congres was om Europa politiek en staatkundig stabiel te maken. Er moest een machtsbalans (‘balance of power’) gerealiseerd worden die kon voorkomen dat opnieuw één Europees land alle macht zou grijpen.

Na enkele keren uitstel in het najaar van 1814 en een langzame opstart (iemand stelde: ‘Het Congres danst, maar komt niet vooruit’), kwam het congres pas in 1815 echt van de grond en volgden er concrete besluiten. De vertraging kwam doordat de militaire situatie in Europa telkens veranderde en omdat er sprake was van uiteenlopende belangen van de deelnemende landen.

Belangrijkste uitkomsten van het Congres van Wenen

Het belangrijkste resultaat van het Congres van Wenen was de staatkundige aanpassing van de kaart van Europa. Oude staten werden versterkt en zo werden er bufferstaten rond Frankrijk gecreëerd die het land in bedwang moesten houden. Een sterker Oostenrijk, dat hiermee meer invloed kreeg in Noord-Italië, was een van de belangrijkste veranderingen om in het midden van Europa een machtsblok te creëren. Het ancien regime van vóór 1789 keerde weer terug. Hiermee brak de periode van de Restauratie (1815-1830) aan, een tijdvak waarin de oude vorstenhuizen van vóór de Franse Revolutie weer in het zadel kwamen te zitten.

Een belangrijke nieuwe staatkundige eenheid die ontstond door het Congres van Wenen, was het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Deze eenheid hield stand tot 1830, toen de Zuidelijke Nederlanden zich tijdens de Belgische Opstand afscheidde van de noordelijke provincies en België ontstond.

Verder werd het Groothertogdom Luxemburg opgericht. Het gebied werd geen provincie van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, maar onderdeel van de Duitse Bond en ging een personele unie aan met het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden.

Sardinië werd versterkt door de Republiek Genua daar aan toe te voegen. Verder ontstond de Duitse Bond (1815-1866): veertig losse Duitse staten die gingen samenwerken en gezamenlijk – indien nodig – een vuist zouden kunnen maken tegen buitenlandse invasies. Het Duitse Pruisen kreeg er diverse gebieden bij. Hiertoe behoorden het noorden van Saksen, Westfalen en het grootste gedeelte van de linkeroever van de Rijn. Pruisen moest namelijk dienen als versterkte gebiedseenheid tegen zowel Rusland als Frankrijk.

Er waren nog meer belangrijke gebiedsveranderingen. Natuurlijk werd het territorium van Frankrijk verkleind (zij leverden onder meer Frans Zwitserland in en hun Noord-Italiaanse veroveringen). Verder kreeg Oostenrijk het hertogdom Milaan terug, alsmede Venetië en Lombardije.

Lees ook: Het ontstaan van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden in 1815
Boek: De eeuw van de macht. Europa 1815-1914 – Richard J. Evans

Bronnen ▼