Dat is koffiedik kijken

De uitdrukking ‘koffiedik kijken’ is behoorlijk ingeburgerd in het Nederlandse taalgebruik. De zegswijze houdt in dat je een voorspelling doet of verwachting hebt, maar dat de uitkomst onzeker is. Je weet niet wat er gaat komen. Wat is de herkomst van deze uitdrukking?

Koffiedik kijken: tasseografie

‘Dat is koffiedik kijken’ is afkomstig uit de wereld van de waarzeggerij en een praktijk die al heel oud is. Waarzeggers gebruikten het koffiedik om iemands toekomst te voorspellen. Hierbij kreeg de persoon in kwestie een kopje Turkse koffie (of thee), en aan de hand van het achtergebleven koffiedik deed de waarzegster dan een voorspelling. Deze vorm van waarzeggerij wordt nog steeds gebruikt en heeft zelfs een eigen naam gekregen: tasseografie.

Soms moest de cliënt eerst nog in het koffiedik roeren of de drab op een schoteltje lepelen. Dat schoteltje bevatte soms ook illustraties van bijvoorbeeld de dierenriem, speelkaarten of mysterieuze symbolen. Volgens de waarzegster zouden de afbeeldingen die niet met koffiedik bedekt waren, op de klant van toepassing zijn.

Tegenwoordig bekijkt men tasseografie met veel scepsis. De waarzegster kan de cliënt namelijk al tijdens het drinken van de koffie uithoren en daarna datgene zeggen wat de klant fijn in de oren klinkt.

Introductie koffie

Hoe oud de zegswijze ‘dat is koffiedik kijken’ is, is moeilijk te bepalen. Maar in elk geval is deze na 1600 ontstaan, want ‘pas’ in de zeventiende eeuw importeerden Europeanen op grote schaal koffie. Amsterdam, via de VOC, speelde een centrale rol in deze koffiehandel. Het is zelfs zo dat feitelijk alle koffie die uit Zuid-Amerika komt een begin had in een koffieplantje dat in 1706 in Amsterdam arriveerde en in de Amsterdamse Hortus Botanicus opgekweekt werd.

Een van de eerste vermeldingen van ‘dat is koffiedik kijken’ is op papier gezet door de Nederlandse literator Justus van Effen (1684-1735), een bekende cursiefjesschrijver die in 1731 aan de basis stond van het weekblad Hollandsche Spectator, dat in 1735 ter ziele ging. Op de website Onze Taal lezen we over Van Effens referentie aan ‘koffiedik kijken’:

“In 1735 beschreef Justus van Effen al hoe waarzegsters – volgens hem “looze (= ‘valse’) feekzen” – aan mensen die hoopten een geliefde te vinden voorspiegelden dat “in de figuuren van het gezonke dik der Koffy” de komst van een grote liefde al duidelijk te zien was.”

Boek: Rari nantes. Honderden Griekse en Latijnse uitdrukkingen
Overzicht van boeken over de (Nederlandse) taalgeschiedenis

Bronnen ▼