Maar liefst 42 keer weet de Duitse dictator Adolf Hitler aan een moordaanslag te ontsnappen. De enorme dosis geluk van de Reichskanzler interpreteert hij zelf als een teken van de Voorzienigheid en een bevestiging van de grote rol die hij in de geschiedenis zal spelen. Maar is het niet eerder een geluk bij een ongeluk dat Hitler de talloze aanslagen overleeft?
Sommigen zetten gifgas in, sluipschutters, poederbrieven of een zelfmoordcommando. Maar bommen blijven het populairste middel, vanwege hun verwoestend potentieel. Amerikaanse piloten bombarderen op 4 november 1943 met vier vliegtuigen een hotel in Milaan, waar de Führer zich, volgens geruchten, zou schuilhouden. Hitler bevindt zich op dat moment echter in zijn tweede bunker de Wolfschanze in Oost-Pruisen, vlakbij de Poolse grens. Eind april 1945, een paar weken voor de algemene Duitse capitulatie, bestookt de Royal Air Force met 359 Lancasters en 16 Mosquito’s de Berghof, Hitlers Oostenrijkse onderkomen. Deze actie, gedoopt als Operation Hellhound, vernietigt de naburige villa’s van Hermann Göring (1893-1946) en Martin Bormann (1900-1945), evenals een SS-kazerne. Maar Hitler zit intussen al ‘veilig’ in Berlijn.
De architect Albert Speer (1905-1981) – lange tijd een van de loyaalste nazi’s – was van plan om zijn baas om te brengen met gifgas dat moest ontsnappen via de ventilatieschachten van de Führerbunker. Het verluchtingssysteem was echter net een week voor het plan vervangen. Althans, zo vertelt hij het zelf tijdens de Neurenberger processen, tot grote woede van de eveneens in Neurenberg aanwezige Hermann Göring, die Speer een verrader vindt en terecht het vermoeden heeft dat Speer met deze bekentenis – die hij combineert met de enige nazi-schuldbelijdenis – zijn straatje wil schoonvegen. Dat lukt tot op bepaalde hoogte. Speer is een van de weinige topnazi’s die niet de doodstraf krijgt, maar twintig jaar gevangenisstraf.
Twee flessen cognac
Op 13 maart 1943 weet een stel andere militairen, vlak voor het opstijgen, twee flessen cognac gevuld met explosieven Hitlers privévliegtuig binnen te loodsen. Een geschenk voor de Führer, bitte schön. Waarschijnlijk door de extreme kou in het vliegtuig, de verwarming is namelijk defect, weigeren de bommen af te gaan. Een van de samenzweerders haast zich – meteen na het slechte nieuws van Hitlers landing – richting Berlijn, waar hij de flessen omruilt voor ‘betere’ cognac. De Führer heeft ze gelukkig nog niet in ontvangst genomen. Degene met wie hij het pakket ruilt, de topnazi Heinz Brandt (1907-1944), zit op het moment van de overhandiging glimlachend met het cadeau te jongleren. Anderhalf jaar later ontspringt Brandt de dans echter niet: door een bomaanslag die bekend wordt als Operation Walküre, verliest hij een van zijn voeten.
Operation Walküre
De moordpoging van de officier Claus von Stauffenberg (1907-1944) is het bekendste complot, mede door de speelfilm Valkyrie uit 2008, met Tom Cruise in de gedaante van Claus en Carice van Houten als diens vrouw. Het Stauffenberg-plan is gedurfd. Eerst zou Von Stauffenberg zijn werkgever ombrengen met twee kneedbommen in een aktetas, om vervolgens te ontsnappen en met circa tweehonderd medestanders een staatsgreep te plegen vanuit Berlijn. Omdat Von Stauffenberg vanaf juni 1944 regelmatig bij de hoogste militaire besprekingen aanwezig is, kan hij – na drie mislukte pogingen – op 20 juli van datzelfde jaar toeslaan.
De aanslag in de Wolfschanze levert om diverse redenen niet het gewenste effect op. Claus wordt die dag vervroegd naar de briefing geroepen en kon daarom maar één van de twee kneedbommen tijdig prepareren. Voorts blijkt dat het overleg niet in de reguliere ruimte plaatsvindt, maar in een zaal met meerdere ramen. De explosie heeft hierdoor minder impact dan de bedoeling is. Ook hangt Hitler met zijn bovenlichaam over een tafel heen, die een groot deel van de klap opvangt. Mogelijk heeft iemand ook het koffertje verplaatst, waardoor deze verder van de Führer af staat. Wanneer de rook is opgetrokken, blijkt Hitler slechts lichtgewond te zijn.
Krijsende opperrechter Roland Freisler:
Bloedwraak
Vanwege hoogverraad krijgen Claus en de meeste van zijn kompanen de doodstraf. Een van hen, veldmaarschalk Erwin von Witzleben (1881-1944), wordt na het showproces, geleid door de krijsende opperrechter Roland Freisler (1893-1945), opgehangen aan een pianosnoer, dat via een grote vleeshaak langzaam omhoog getrokken werd. Intussen leggen SS’ers zijn gruwelijke doodstrijd vast op de camera, zodat de Führer – die een grote filmfanaat is – er later nog eens kijkplezier aan kan beleven.
De gezinnen van de hoofdverdachten, vrouwen met kinderen, sturen de nazi’s meteen richting het concentratiekamp. Deze maatregel staat bekend als Sippenhaftung (‘bloedwraak’), de standaard gevangenisstraf voor familieleden van dissidenten. Maar nog is de wraakzucht van Hitler niet gestild, want in de dagen na de aanslag vinden in heel Duitsland naar schatting 7.000 arrestaties plaats.
Hond Blondi
Een dag later legt Adolf, tijdens het galgenmaal, nog even fijntjes aan zijn tafelgenoten uit op welke manier je het beste honden kunt laten paren. Dit opmerkelijke gespreksonderwerp lanceert hij vlak voor de collectieve zelfmoord van hemzelf, zijn kersverse vrouw Eva, de familie Goebbels en een aantal andere topnazi’s.
‘Belachelijke bacterie’
De voorvallen rond Blondi symboliseren de nationalistische, racistische en darwinistische hondsdolheid van de dictator: het Duitse Dritte Reich, bevolkt door blonde Ariërs (the fittest), zou na een allesvernietigende struggle for life tot stand moeten komen. En zo niet, dan heeft Groß-Deutschland feitelijk geen bestaansrecht meer. Hitler verwoordt dit in 1941 klip-en-klaar:
Mocht het Duitse volk niet langer sterk genoeg of bereidwillig zijn, laat het dan maar ten onder gaan en door een andere, sterkere macht vernietigd worden (…) Ik zal om het Duitse volk geen traan laten.
Menselijk lijden raakt de Duitse dictator totaal niet, en evenmin het lijden van “zijn” Arische ras. ‘Medelijden’, aldus Hitler, ‘kent maar één handeling: de zieke te laten sterven’. Hij bezoekt dan ook nooit gewonde soldaten in het ziekenhuis, komt nooit in de platgebombardeerde Duitse steden en heeft nooit één stap gezet in een concentratiekamp. Volgens zijn biograaf Ian Kershaw (1943) is de mensheid in Hitlers ogen slechts een ‘belachelijke bacterie in de kosmos’. Dat geldt natuurlijk evenzeer voor het dierenrijk, de hond Blondi niet uitgezonderd.
Geluk bij een ongeluk?
Valt het te betreuren dat de tientallen aanslagen op Hitler mislukt zijn? Vanuit militair aspect misschien niet. De Führer is bepaald geen militair-strategisch genie. Voor het bespoedigen van de Duitse capitulatie is het dan ook eerder een voordeel dat hij in leven blijft. Precies met dit argument laten de Britten eind 1944 Operation Foxley schieten, die beoogt om Hitler bij de Berghof in Oostenrijk door een sluipschutter te doden. Een van de planmakers, luitenant-kolonel Ronald Thornley (1889-1949), merkt met Brits gevoel voor ironie op:
Hij is nog steeds bij machte de meest zinnige strategische evaluaties van tafel te vegen en zo de zaak van de geallieerden geweldig van dienst te zijn.
Georg Elser en zijn aanslag op Adolf Hitler (1939)
Adolf Hitler (1889-1945) – Führer van het Derde Rijk
Overzicht van boeken over Adolf Hitler
