Waar komt jullie persoonlijke fascinatie voor Tocqueville vandaan?
Waarom ging Tocqueville naar Amerika en waarom zijn de ideeën van Tocqueville vandaag de dag nog altijd actueel?
“Amerika was voor jonge intellectuelen een voorbeeld. Het ging aan de andere kant van de Atlantische Oceaan om een samenleving zonder monarchie en aristocratie. Tocqueville wilde weten op welke wijze de revolutionaire idealen, in de zin van de toenemende zeggenschap van de burgers bij het staatsbestuur, op lange termijn zouden gaan uitwerken. Als aristocraat had hij oprechte zorgen over de toekomst van Europa en met name Frankrijk, daar de eeuwenoude macht van aristocratie en religie was gebroken. Waar zou de democratisering toe kunnen leiden?
Het is niet zonder reden dat hij door denkers als Ankersmit en Kinneging als ‘profeet van de moderne democratie’ wordt genoemd. Tocqueville’s ideeën zijn vandaag de dag nog altijd actueel omdat hij de werking van de mechanismen uitlegde. Zijn werk is noch louter sociologisch, noch louter filosofisch: hij observeert de feitelijke situatie, labelt gedragingen en verbindt consequenties aan optelsommen van feiten en gedragingen. Dat maakt zijn werk inzichtelijk en kunnen we de ‘optelsommen’ van feiten en gedragingen ook vandaag de dag maken en begrijpen.
Tocqueville zag democratisering als een onvermijdelijk proces, maar hij was er niet louter positief over. Wat waren volgens hem de zwaktes of gevaren van het systeem?
“Hij had angst voor doorgeslagen centralisering van overheidsmacht, bureaucratisering en de tirannie van de meerderheid.
De filosoof vermoedde onder meer dat een (slecht functionerende) democratie de burger monddood of zelfs willoos kon maken. Heeft hij daar een punt?
“Tocqueville waarschuwde sterk voor het gevaar dat de toenemende gelijkheid van de burgers ertoe kan leiden dat de vrijheden van diezelfde in gevaar komen. Studies wijzen uit dat hij daar inderdaad een punt heeft.
Zijn er belangrijke momenten uit de geschiedenis aan te wijzen waarbij je zou kunnen zeggen ‘kijk, Tocqueville heeft al voorspeld dat zoiets zou gebeuren’?
Bovendien zie je ook in de huidige samenleving foute ontwikkelingen als het gaat over het bureaucratiseren van maatschappelijke organisaties en het fuseren van gemeenten, waardoor de lokale democratie kapot wordt gemaakt door een centraliserende overheidsmacht.
Door wie werd de denker zelf eigenlijk geïnspireerd?
“Tocqueville werd geïnspireerd door de klassieken en door auteurs als Montesquieu, Benjamin Constant en François Guizot.
Ik heb wel eens begrepen dat Tocqueville vooral buiten Frankrijk zeer gewaardeerd wordt. Klopt dat? En waarom kijkt men in Frankrijk net iets anders naar hem?
Wat zijn enkele belangrijke vragen die in jullie boek behandeld worden?
“Was Tocqueville wel een goede historicus? Hoe kan worden voorkomen dat een samenleving door individualisering uit elkaar valt? Hoe kan de democratie beter worden onderricht? Op welke manier kunnen de burgers en hun maatschappelijke organisaties weer aan zet komen? Op welke manier kan centralisering van overheidsmacht worden tegengegaan? Hoe kan het belang van lokale autonomie worden versterkt?
Boek: Amerikaanse droom van Tocqueville
En het boek van Tocqueville zelf: Over de democratie in Amerika