De lakens uitdelen – Betekenis en oorsprong

De lakens uitdelen houdt in dat degene die dat doet, bepaalt wat er gebeurt. Wie de lakens uitdeelt, is dus de baas. Hoe moet de betekenis van deze uitdrukking verklaard worden? Wat is de oorsprong van deze uitspraak?

Naast dat iemand de lakens uitdelen kan, wordt ook wel de uitdrukking ‘de lakens uitgeven’ gebruikt, in dezelfde betekenis als de lakens uitdelen. Wie de lakens uitgeeft, is degene die beslist en bepaalt wat er gebeurt. Hij of zij heeft, om het anders te zeggen, de broek aan.

Veranderde betekenis van ‘de lakens uitdelen’

De uitdrukking is al bekend sinds de Gouden Eeuw. Zo is in een van de geschriften van de dichter P.C. Hooft (1581-1647) de volgende passage te vinden:

Toen begon men de laakenen uit te deelen…

Hooft bedoelde met deze uitspraak echter niet dat ‘men de baas speelde’, maar dat er orde op zaken gesteld werd. De betekenis van de uitdrukking is in de loop van de tijd dan ook veranderd.

Oorsprong: twee lezingen

Over de oorsprong van de lakens uitdelen bestaat geen eenstemmigheid. Volgens de taalkenner F.A. Stoett, in dienst Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden (1923), heeft de uitdrukking te maken met het huishouden. In Nederland waren het vrouwen die de linnenkast beheerden. Linnen waren een kostbaar bezit en daarom had de vrouw de sleutel van de linnenkast in beheer. De vrouw deelde binnen de huishouding dus de lakens uit, niet de man.

Onze Taal komt, verwijzend naar het Groot Uitdrukkingenwoordenboek van Van Dale (2006), met een andere mogelijkheid op de proppen, die het ‘uitdelen van lakens’ zou kunnen verklaren. Volgens deze uitleg komt de uitdrukking uit het kleermakersvak. De persoon die verantwoordelijk was voor het uitdelen van de stoffen en linnen, verdeelde feitelijk het werk. En had daarmee de touwtjes in handen.

Ook afkomstig uit de kledingmakerswereld is een ander gezegde met ‘laken’ erin: van hetzelfde laken een pak, evenals door de wol geverfd zijn.

Ook lezenswaardig: Schoenmaker blijf bij je leest!
Of dit artikel: Van leer trekken
Boekenrubriek: Taalgeschiedenis

Bronnen ▼