De negen Muzen – Godinnen van de kunst en wetenschap

De negen Muzen (Μοῦσαι – ook wel: Piëriden) zijn bekend vanuit de Grieks-Romeinse mythologie. De onsterfelijke nimfen symboliseerden de verschillende klassieke kunsten. In die hoedanigheid inspireerden ze kunstenaars en wetenschappers. Het woord ‘museum’ verwijst naar de Muzen. Oorspronkelijk komt dit woord namelijk van Mouseion (zetel van de Muzen).

De Muzen waren de dochters van Zeus en zussen van Apollo, die als hun aanvoerder beschouwd werd. Volgens de Griekse filoloog Apollodorus van Athene was de Titanide Mnemosyne, de personificatie van het geheugen, hun moeder. Tijdens feesten van de Olympische goden waren de Muzen vaak aanwezig om te zingen, dansen of poëzie voor te dragen. Aanvankelijk was sprake van slechts drie Muzen: Melete (meditatie), Mneme (herinnering) en Aoede (liederen). Later werd meestal gesproken over negen Muzen, namelijk:

• Erato – De muze van de hymne, het lied, de lyriek en het liefdesgedicht. Vaak afgebeeld met een groot snaarinstrument in de hand.
• Euterpe – De muze van het fluitspel en de lyrische poëzie. Vaak afgebeeld met een dubbele fluit aan de lippen.
• Kalliope – De muze van het heroïsch epos, het heldendicht, de filosofie en de retoriek. Werd beschouwd als de meest bekwame van alle Muzen en werd vaak afgebeeld bij een schrijftafeltje met schrijfgerei in de hand.
• Clio / Kleio – De muze van de geschiedschrijving. Vaak afgebeeld met een boekrol of een kist met boeken.
• Melpomene – De muze van de tragedie en het treurspel. Vaak voorgesteld met een knots, zwaard of masker in de hand en een krans van druivenbladeren op het hoofd.
• Polyhymnia – De muze van de retoriek en de ernstige gewijde liederen. Vaak afgebeeld met een ernstig en peinzend gezicht.
• Terpsichore – De muze van de vrolijke dans en de lyrische poëzie, zonder godsdienstige strekking. Populair onder jongeren. Vaak afgebeeld met een lier in de hand.
• Thalia / Thaleia – De muze van de komedie en feestvreugde. Vaak afgebeeld met een komisch masker en een kromstaf in de hand en een klimopkrans op het hoofd.
• Urania – De muze van de sterrenkunde. Haar naam betekent letterlijk ‘de hemelse’. Bezingt de daden van de goden. Vaak afgebeeld met een hemelbol in haar hand.

De Muzen waren soms jaloers en lagen op een dag overhoop met de zogeheten Sirenen, halfgodinnen met het lichaam van een vogel en het hoofd van een vrouw die probeerden hun toehoorders te verleiden met hun stem. De Muzen beschouwden deze Sirenen als concurrenten en namen het in een zangwedstrijd op een dag tegen hen op. Nadat de Muzen hadden gewonnen, werden bij de Sirenen als straf de veren uitgetrokken waardoor ze in zee stortten en verdronken. Dit alles gebeurde bij de stad Aptera, wat ‘zonder vleugels’ betekent.

Helicon

Volgens sommige verhalen leefden de Muzen op de berg Helicon in Boeotia, samen met het paard Pegasus. Op de berg zou zich een bron bevinden (Hippokrene) die door de Muzen werd beheerd en gold als dé inspiratiebron voor kunst en wetenschap. Volgens andere verhalen leefden de Muzen op de naburige berg Parnassos en heette de bron die ze beheerden de Kastalia (zie ook: De Kastalische Bron).

Over de verering van de Muzen is vrij weinig bekend. Om de vier jaar zou in de Oud-Griekse stad Thespiae, niet ver van de Helicon, een festival ter ere van hen zijn gehouden. Vermoedelijk waren de Muzen aanvankelijk alleen de beschermgodinnen van de dichters en werden ze later verbonden aan meer kunsten en wetenschappen. Ze werden ook wel eens de Piëriden genoemd, naar het landschap Piërië in het huidige Macedonië waar de nimfen geboren zouden zijn.

In de meeste verhalen zijn de Muzen ongetrouwd. Er zijn echter ook dichters die melden dat de nimfen het leven gaven aan enkele beroemde figuren uit de Griekse mythologie. Zo zou Orpheus bijvoorbeeld een zoon zijn van Kalliope.

In de Romeinse mythologie werden de Muzen later geïdentificeerd met de Camenae. De negen Muzen worden al genoemd in Hesiodus’ beroemde stamboom van de Griekse goden, de Theogonie (ca. 700 v.Chr.). In zijn openingshymne situeert hij de Muzen op de berg Helicon. In een tweede hymne worden hun namen genoemd, maar van een differentiatie van functies is nog geen sprake.

Ook interessant: Top 50 Griekse woorden in het Nederlands
Meer Griekse mythologie
Overzicht van boeken over de (Griekse) mythologie

Bronnen ▼