De pijp aan Maarten geven – Herkomst en betekenis

De uitdrukking ‘De pijp aan Maarten geven’ wordt gebruikt om aan te geven dat iemand het opgeeft of iets niet langer volhoudt. Het kan echter ook betekenen dat iemand sterft. Zo iemand houdt er cru gezegd dus definitief mee op… Waar komt deze uitdrukking vandaan?

De uitdrukking wordt al zeker sinds de negentiende eeuw in het Nederlands taalgebied gebruikt. Aanvankelijk was de uitdrukking vooral in Vlaanderen bekend. In Nederland werd hij lange tijd eigenlijk alleen gebruikt binnen het wielrennen. Als een wielrenner het, bijvoorbeeld tijdens een zware beklimming, niet meer zag zitten en besloot af te stappen om plaats te nemen in de zogeheten bezemwagen, zei men dan dus dat de renner de ‘pijp aan maarten’ gaf. Met name dankzij wielercommentator Barend Barendse werd deze uitdrukking in de jaren zestig van de twintigste eeuw zo vrij bekend bij het grote publiek.

Tegenwoordig wordt de uitdrukking ook buiten het wielrenner veelvuldig gebruikt, bijvoorbeeld als iemand ontslag neemt of als een onhandige klusser halverwege de werkzaamheden moedeloos het werk laat liggen.

Herkomst

De betekenis van de uitdrukking is vrij algemeen bekend, maar de herkomst is niet helemaal duidelijk. Er zijn verschillende mogelijke verklaringen, maar consensus is er niet. Volgens één verhaal zou de uitdrukking teruggaan op een oud Duits gebruik om met Sint-Maarten een pop te bakken die dan ook voorzien werd van een pijp (mogelijk als symbool voor de bisschopsstaf). Daarmee is echter nog niet duidelijk waar de betekenis van ergens mee ophouden of sterven dan vandaan komt.

Volgens een andere verklaring gaat de uitdrukking mogelijk terug op blaasmuzikanten die tijdens een bruiloft na verloop van tijd hun pijp (muziekinstrument) aan de dienstmeid gaven. Die meid werd vroeger ook wel de maarte genoemd. Wanneer de muzikanten hun pijp aan maarte gaven, hielden ze dus op met spelen zodat ze zelf ook konden feesten.

Tot slot vermelden we nog taalkundige Jan Stroop, die meent dat met de Maarten in de uitdrukking mogelijk theoloog Maarten Luther bedoeld wordt. Deze reformator kwam in conflict met de katholieke kerk en trad in de zestiende eeuw vrijwillig uit de kloosterorde der Augustijnen en hing daarbij zijn pij aan de wilgen. Stroop:

“Mijn identificatie van Maarten als Maarten Luther leidt vanzelf tot de constatering dat dan die pijp uit onze uitdrukking een volksetymologische vervorming moet zijn van ‘t oorspronkelijke pij. De uitdrukking was dus eerst: De pij aan Maarten geven.”

Bronnen ▼