Waar Oekraïne voor Rusland een territorium van historisch belang is, is het schiereiland de Krim voor de Russen haast van mystieke en heilige betekenis. Alleen al omdat juist hier in Cherson (Korsoen), op de plek van de huidige stad van ‘Russische oorlogsroem’ Sebastopol de Kievse vorst Vladimir werd bekeerd tot het orthodoxe geloof. Deze grondvester van het christendom in het oude Rusland werd later heilig verklaard.
In 1783, onder keizerin Jekaterina II, veranderde de Krim van een onafhankelijke staat onder een Tataarse khan in een deel van Rusland. Het gebied bleef Russisch tot 1954, toen Nikita Chroesjtsjov het aan Oekraïne schonk, zogenaamd ter gelegenheid van de viering van de driehonderdste verjaardag van de Raad van Perejaslav, maar mogelijk ook om zijn eigen schuldcomplex tegenover Oekraïne af te kopen.
Als onderdeel van Oekraïne genoot de Krim een speciale status – het was geen gewone regio, maar een autonome bliek met een eigen parlement: een Hoogste Raad, die het recht bezat om de kandidatuur van de premier van de republiek die door Kiev werd aangedragen, af te wijzen. De Russische taal bezat een officiële status. Overigens had deze formele autonomie niet zoveel te betekenen: alle belangrijke beslissingen aan-gaande de Krim werden direct of indirect door Kiev genomen.
Velen op de Krim beschouwden Vladimir Poetin vanaf het moment van zijn aantreden als degene die alle Russische gebieden zou kunnen herenigen. Hij verlengde in 2007 echter onverschrokken het zogeheten grote verdrag tussen Rusland en Oekraïne, ondertekend in 1997, dat een wederzijdse erkenning van de bestaande grenzen van na het Sovjettijdperk inhield.
Van een terugkeer van Rusland op de Krim was steeds minder sprake. In plaats daarvan waren er aanwijzingen dat de Zwarte Zeevloot zou verhuizen naar Novorossiisk. Zelfs de overeenkomst over verlenging van de pacht van de basis in Sebastopol tot 2042, in april 2010 in Charkov ondertekend door de presidenten Dmitri Medvedev en Viktor Janoekovytsj, overtuigde niet geheel: het was niet te voorzien wat het onafhankelijke Oekraïne over deze lange periode zou gaan doen, onder invloed van de Verenigde Staten, de NAVO, de Europese Unie en andere krachten die heimelijk of openlijk vijandig tegenover Rusland stonden!
Toen barstte in februari 2014 de volgende revolutie los, die alles veranderde. Eerst in het bewustzijn van onze held en ver-volgens voor het lot van de Krim.
Welingelichte bronnen zijn het erover eens dat Vladimir Poetin op 22 februari enorm schrok. Hij was ervan overtuigd dat de revolutionaire machtswisseling in Oekraïne was bekokstoofd door de sluwe Verenigde Staten (hij weigerde te geloven dat het Oekraïense volk over zijn eigen lot wilde en kon beschikken). Poetin vreesde dat die ermee zou eindigen dat gevechtseenheden van de NAVO het Oekraïense territorium zouden betreden en dat er Amerikaanse raketsystemen zouden worden gestationeerd. Het dringendste punt van zorg op dit moment de spoedige verjaging uit de Krim van de Russische Zwarte Zeevloot.
Het ging de Russische leider niet in de eerste plaats om het veiligheidsbelang. Immers, de Zwarte Zee had geen wezenlijke militair-strategische betekenis, aangezien deze afgesloten was door de Turkse zeestraten de Bosporus en de Dardanellen. Een aanval vanuit Estland, dat al vanaf 2004 lid is van de NAVO, zou bijvoorbeeld veel gevaarlijker zijn voor Rusland dan enigerlei aanval vanaf de Krim.
Er waren niet zozeer praktische internationaal-politieke en militaire kwesties in het geding. Het ging om de geschiedenisboekjes. Poetin riskeerde de geschiedenis in te gaan als de leider die de Zwarte Zeevloot, het heroïsche Sebastopol en de romantische Krim verspeelde aan die vervloekte Amerikanen met hun Oekraïense satellietstaat.
Op 26 februari namen ‘ongeïdentificeerde’ gewapende lieden, die in naam geen enkele relatie hadden met Rusland, het gebouw van de Hoogste Raad van de Krim in bezit en hesen er de Russische vlag. De ‘Oekraïense’ regering van de Autonome Republiek de Krim, met aan het hoofd Anatoli Mogiljov, nam hierop meteen ontslag. De regering werd opgevolgd door een ‘kabinet van separatisten’, met aan het hoofd een representant van een bepaalde sector van de Krimse schaduweconomie, Sergej Aksionov, die eerder betrokken was geweest bij de organisatie van een reeks kleine demonstraties voor de terugkeer van het schiereiland onder de vleugels van Rusland. Tegelijkertijd verschenen er ‘zelfverdedigingseenheden’ op het schiereiland – een nieuw leger, formeel bestaande uit lokale militiemannen, maar de facto aangestuurd door het Russische leger.
Op een persconferentie begin maart 2014 verklaarde Poetin officieel dat de Krim niet bij Rusland gevoegd zou worden. Het is goed mogelijk dat hij op dat moment oprecht in zijn eigen woorden geloofde. Zijn voornaamste oogmerk was Washington ertoe te dwingen om met Moskou te onderhandelen over het lot van het postrevolutionaire Oekraïne. Het Kremlin was nog altijd bereid om de Krim bij Oekraïne te laten, waar het sinds 1954 deel van uitmaakte. Maar wel onder enkele voorwaarden:
- Oekraïne zou een federatie worden. Als gevolg hiervan zou-den de Russisch sprekende regio’s in het oosten en het zuiden van het land onder beslissende politieke invloed van Rusland komen te staan, dat de machtsverhoudingen in deze gebieden mede zou kunnen bepalen via financiering en andere middelen.
- Oekraïne zou nooit – in elk geval niet op kortere of langere termijn – lid worden van de NAVO, en de Zwarte Zeevloot van de Russische Federatie zou in Sebastopol blijven.
- De Russische taal zou in het oosten en het zuiden van Oekraïne een officiële status krijgen, waardoor zou worden voorkomen dat beperkingen werden opgelegd aan het gebruik van het Russisch.
Dit waren de voorwaarden – in ruil voor de strikte naleving van het memorandum van Boedapest uit 1994 betreffende de garanties voor de territoriale integriteit van Oekraïne.
Washington weigerde echter de uitgestoken hand van Moskou. Het Amerikaanse zwijgen sprak duidelijke taal: bemoei je met je eigen zaken! De onafhankelijke staat Oekraïne regelt zijn besognes wel, ook waar het zijn veiligheid betreft. De uiterst geïrriteerde – of gewoon woedende – Poetin besloot daarop om het over een andere boeg te gooien. Al op 16 maart werd het zogenoemde referendum over de status van de Krim gehouden, waarbij 96,77 procent van de kiesgerechtigden voor een overgang van het schiereiland in Russische handen zou hebben gestemd.
Veelzeggend was dat schout-bij-nacht Denis Berezovski, door de waarnemend president van Oekraïne, Oleksandr Toertsjynov, op 1 maart 2014 werd benoemd tot commandant van de marine van het land, op 2 maart overliep naar Rusland en spoedig daarop plaatsvervangend commandant werd van de Zwarte Zeevloot.
Het Westen was geschokt door de brutaliteit van Poetins handelen en de snelheid van de aanval. Barack Obama en Angela Merkel probeerden de Russische leider te waarschuwen dat de schade door de annexatie van de Krim voor zijn eigen land gigantisch zou zijn. Ze spraken voor dovemansoren. Zoals bondskanselier Merkel destijds in een telefoongesprek met Obama zei: Poetin had het contact met de werkelijkheid verloren. Ze had gelijk, met een klein voorbehoud. Vladimir Vladimirovitsj Poetin was de voeling kwijt met de politieke realiteit die had bestaan tot 22 februari 2014, de laatste revolutie in Oekraïne.
Ook nadat onze held het schiereiland in de Zwarte Zee had ingenomen, dacht hij nog altijd een groot conflict met het Westen te kunnen vermijden. Hij wilde juist vriendschappelijke onderhandelingen, op basis van gelijkheid, over het lot van Oekraïne. Hij leek te zeggen: wat is er nu helemaal gebeurd? We hebben de Krim veroverd, nou en? Toen jullie onze beschermelingen in Kiev niet aan de macht lieten komen of ze uit de macht zetten, hebben wij – dat wil zeggen Rusland – dat toegelaten.
Iedereen is tot op zekere hoogte gijzelaar van zijn eigen ervaringen. Poetin, zoals we weten uit zijn politieke biografie, is geneigd om bepaalde ervaringen in absolute termen te beschouwen. Dat doet hij volgens het principe van inductie: als het gisteren en eergisteren regende, zal het ook vandaag en morgen regenen.
In 2003 en 2004 waren honderden analytici en commentatoren over de hele wereld ervan overtuigd dat de Joekoskwestie en de opsluiting van Michail Chodorkovski Poetin in een hevig en blijvend conflict met het Westen zouden brengen. Een conflict – een grootschalige confrontatie – bleef echter uit. Het lot van de voormalige oliemagnaat was niet voldoende voor de Verenigde Staten, de Europese Unie en anderen om hun relatie met Rusland in gevaar te brengen – als bron van grondstoffen en gemakkelijk kapitaal.
Ditmaal vergiste hij zich. Het Westen weigerde de annexatie van de Krim te beschouwen als reden voor een gesprek met Poetin over het lot van Oekraïne. Toen zette hij de volgende stap. Hij instigeerde destabilisatie in Donetsk en Loegansk door geweld – grote industrieregio’s in Oekraïne, met een totale bevolking van meer dan 6,5 miljoen mensen.
Fragment uit het boek Vladimir. De waarheid over Poetin (Just Publishers, 2014), waarin de Pools-Joodse politiek analist Stanislaw Belkowski de Russische president Vladimir Poetin op geheel eigen wijze analyseert. Voor deze uitgave schreef Belkovski een extra hoofdstuk over Oekraïne en de Krim.
