Delische Bond – Bondgenootschap uit de Griekse Oudheid

De Delisch Bond (ook wel Delisch Attische Zeebond) was een bondgenootschap van verschillende Griekse stadstaten (poleis), aangevoerd door Athene. De bond is vernoemd naar het eiland Delos. Na afloop van de Perzische Oorlogen sloten vertegenwoordigers van de verschillende steden hier in 479 v.Chr. namelijk hun militaire aanvals- en verdedigingspact.

Na afloop van de Perzische Oorlogen en het vertrek van Xerxes, kwamen de Griekse stadstaten tot de conclusie dat militaire samenwerking van groot belang was om de Perzische expansiedrift het hoofd te kunnen bieden. Ook was er onvrede over het functioneren van de oudere Helleense Bond.

Op Delos spraken de steden af voortaan militair samen te werken. De rol van Athene was hierin prominent. Dat het tot een verbond kwam was ook grotendeels te danken aan de Atheense leiders Aristides en Kimon II. Mede omdat Athene de beschikking had over de grootste vloot, kreeg deze stad de leiding over de Delische Bond. Athene stelde vast hoeveel elke stadstaat moest bijdragen en in welke vorm. Sommige leden leverden bemande schepen, anderen betaalden een equivalent in geld.

Atheens machtsinstrument

Dat het verbond op Delos werd gesloten, was niet toevallig. Het eiland lag strategisch in de Egeïsche Zee en was daarnaast een belangrijk religieus centrum. Door van Delos hét centrum van het verbond te maken, leidde Athene ook de aandacht af van het feit dat het verbond voor een groot deel door haar werd gedomineerd en feitelijk het machtsinstrument van die stadstaat was. Vergaderingen van de bond vonden op Delos plaats en hier werd ook de kas bewaard.

De invloed van Athene blijkt ook uit het feit dat die stad het volledige bestuur van de bond, dat volgens afspraak ook afgevaardigden van Ionië en de Egeïsche eilanden moest tellen, benoemde. De verschillende stadstaten hadden oorspronkelijk het idee vrijwillig deel te nemen aan de zeebond. Al snel werd echter duidelijk dat Athene de bond gebruikte om de andere steden als het ware te knechten.

Naxos en Thasos

Dit werd meer dan duidelijk toen het eiland Naxos aangaf de bond te willen verlaten. De Atheners stuurden hierop een strafexpeditie naar Naxos en koloniseerden het eiland.

Enkele jaren later (465 v.Chr.) besloot ook Thasos, een eiland in het noorden van Egeïsche Zee, zich terug te trekken uit de bond. Thasos was altijd een prominent en draagkrachtig lid van de Delische Bond geweest. Als een van de weinige leden van het bondgenootschap was Thasos bijvoorbeeld in staat geweest oorlogsschepen te leveren (in plaats van geld). En het had zelf ook enige successen tegen de Perzen geboekt.

Het eiland besloot zich terug te trekken uit onvrede over het feit dat Athene besloten had een nabijgelegen gebied, Peraea, op het vasteland te koloniseren. De kolonisatie van dit gebied lag uiterst gevoelig, vanwege de aanwezigheid van goudmijnen, die tot die tijd werden geëxploiteerd door Thasos. Het eiland had hier een groot deel van zijn rijkdom aan te danken. Athene stuurde maar liefst 10.000 manschappen naar het gebied en vestigde daar een stad, het latere Amphipolis. Officieel om de Macedoniërs in het noorden in de gaten te kunnen houden, maar de kolonisatie had grote gevolgen voor de economische toestand van Thasos, dat van mening was dat Athene zijn leidinggevende rol in de zeebond misbruikte.

Thasos stuurde een expeditie op pad en verjoeg de kolonisten. Athene beschouwde dit als een verkapte oorlogsverklaring en zond een vloot naar Thasos. Maar liefst twee jaar werd de stadstaat vervolgens belegerd. Hierna gaf Thasos zich over. Athene bepaalde dat het eiland de ommuring van de stad moest afbreken. Daarnaast moest men een fikse schadevergoeding betalen aan Athene en tribuut betalen aan de schatkist van Delos.

Expansie

Athene trad niet alleen op tegen staten die uit de bond wilde stappen, het werkte ook aan uitbreiding van de bond. Simon Price en Peter Thonemann schreven hierover in hun boek De geboorte van het klassieke Europa:

“Terwijl de Perzen steeds verder van de Egeïsche kusten werden verdreven, werd de ene na de andere staat bij de Delische bond ingelijfd, waaronder de Kariërs, Lyciërs en Thraciërs en vele andere niet-Griekse – en al helemaal geen Ionische – staten.”

Aanvankelijk werd de schatkist van de Delische Bond bewaard op Delos. Rond 454 v.Chr. besloot Athene eenzijdig om de rijkdommen naar binnen de eigen stadsmuren in veiligheid te brengen. Athene was de baas.

Peloponnesische Bond

Qua structuur leek de Delische Bond sterk op de Peloponnesische Bond, het militaire verbond van Sparta met de meeste staten van de Peloponnesos (het grootste schiereiland van de Griekenland). Dit verbond werd 550 v.Chr. gesloten en is het oudst bekende militaire bondgenootschap uit het oude Griekenland.

De val van Athene in de Peloponnesische Oorlog maakte in 404 v.Chr. een einde aan de Delische Bond. In 378 v.Chr. werd een tweede Delische Bond opgericht. Deze was minder invloedrijk en werd pas opgericht nadat Athene had beloofd de andere deelnemers niet te chanteren of af te persen.

Bronnen ▼