Het was donderdag tropisch warm op het landgoed Bronbeek in Arnhem, het Koninklijk Tehuis voor Oud-Militairen en Museum dat al sinds 1863 veteranenzorg verleent, met specifieke aandacht voor het Indische verleden. Daar werd herdacht dat het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL) 62 jaar geleden opgeheven werd.
Volgens hem zal de geschiedenis opnieuw herschreven worden, door wetenschappers met genoeg afstand van de gebeurtenissen om er nieuwsgierig naar te worden en open vragen te stellen die tot nu toe niet beantwoord konden worden. Dat was zijn conclusie nadat hij was gestuit op een ‘familiegeheim’ dat zich maar moeizaam liet ontsluieren. Zijn opa, generaal-majoor Van Langen, die in 1948 Soekarno gevangen had genomen en, toen Nederland in 1949 door de Verenigde Naties werd gedwongen ‘Indië’ over te dragen aan de nieuwe republiek Indonesië, als ‘ laatste man’ Djokjakarta verliet, was na terugkeer in Nederland vernederd. In de kracht van zijn leven zat er geen nieuwe functie in. Hij bracht het niet verder dan adviseur bij de brandweer.
Opa Van Langen
Hans Goedkoop:
“Ik was me daar, ook als historicus, niet van bewust, totdat de regisseur van ‘Andere Tijden’ zes jaar geleden aan me vroeg: is je opa niet Van Langen? Hij liet me een video zien: Nederlandse troepen ontruimen Djokja.
Djokjakarta in afwachting van de overdracht, de Nederlandse vlag wordt gestreken, de troepen marcheren voor het laatst langs hun commandant – generaal-majoor Van Langen.”
Goedkoop werd door de film keihard geconfronteerd met zijn Indisch verleden. ‘Wat had mijn opa daar gedaan? Ik had het me eigenlijk nooit afgevraagd. En niemand die het wist’.
“Mijn moeder kende de film niet. Wist niets. ‘We hadden het daar niet over. Het was zo lang geleden. We moeten het laten rusten. Je verandert er toch niets aan’.”
Er ging een golf van herkenning door de zaal.
“Ik kreeg het gevoel dat er iets gebeurd was in Indië. Mijn moeder noemde de naam van Westerling. Er waren veel vragen. Waarom wisten we niets?”
De laatste man
Het onderzoek maakte Goedkoop duidelijk dat zijn opa ‘niet goed lag in Den Haag’ en dat sommige politici echt van hem af wilden. Dat wordt echter weer tegengesproken door het feit dat hij op 25 juli 1950, bij de opheffing van het KNIL – ‘wat we vandaag herdenken’ – benoemd werd tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw voor moedbetrachting – geen geringe onderscheiding. Daar bestaan beelden van: 6 seconden. De gedecoreerde staat erbij als een boer met kiespijn.
Loyaliteit in Indië
Het archiefonderzoek heeft Goedkoop duidelijk gemaakt dat generaal-majoor Van Langen en ‘politiek Den Haag’ ernstig met elkaar van mening verschilden. “Mijn opa was van mening dat de politici helemaal niets begrepen van de oorlog die aan de gang was en hij heeft dat op talrijke manieren duidelijk gemaakt. Hij werd als uitermate lastig ervaren. Hij gaf te kennen: ik hoor niet bij jullie. Maar hij had geen alternatief; door de snelle ontwikkelingen viel er ook weinig te kiezen. Hij voerde zijn instructies uit. Hij moest het leger opheffen en het land opgeven waar hij zijn hele leven aan gewijd had. Dat heeft hij uitgevoerd. Maar zijn loyaliteit lag bij de mensen in Indië”.
Volgens Hans Goedkoop heeft ‘Den Haag’ onmiddellijk na de opheffing van het KNIL de handen van Van Langen afgetrokken. “Bekijk de plechtigheid: die is zakelijk, zonder enige emotie”. Een andere functie zat er voor hem niet in. Een adviseurschap van de brandweer voor de man die Soekarno gevangen nam toen Nederland Indië nog dacht terug te kunnen winnen.
Hij was het meest verrast dat die houding ook diep tot zijn eigen familie door is gedrongen. “Mijn opa heeft er niet over willen praten, want hij was militair, en dan doe je dat niet. En zeker niet tegen zijn gezin, want dat waren vrouwen: zijn echtgenote en drie dochters, en daar praat je niet mee over dat soort dingen.”
‘Nederland was verschrikking’
Het eerste exemplaar van het boek was voor de heer L. van Deenen (89), oud-KNIL-militair en bewoner van Bronbeek, die op de video hierna een krans legt. Hij had zich eerder in de middag, tijdens een ontwapenend interview, opmerkelijk positief uitgelaten over zijn tijd in Indië. Hij had gediend bij de geneeskundige troepen en ook veel contact gehad met Indische patiënten: “Het maakte niet uit wat voor kleurtje je hebt; medici helpen iedereen”. Hij had graag willen blijven, “maar Den Haag werd rumoerig”. Het lukte tot 1953, “toen had Soekarno genoeg van ons. Ik moest terug”. Nederland werd een’ verschrikking’. “Ik was een halve arts geweest; nu moest ik ziekenhuiskastjes schoonmaken”. Zodra het kon vertrok hij weer. “Naar Korea. Maar daar was echt de hel. Daar praat ik liever niet over”.
