De Dom van Aken – Bisschoppelijke kerk

De Dom van Aken, ook wel Aachener Dom, is de bisschoppelijke kerk van Aken. Het beroemde bouwwerk is voortgekomen uit de hofkerk van Karel de Grote. De Dom van Aken was het het allereerste overwelfde gebouw ten noorden van de Alpen sinds de oudheid en had grote invloed gehad op het stadsbeeld van veel Europese steden. In 1978 werd de kerk, als eerste Duitse monument, toegevoegd aan de Werelderfgoedlijst van UNESCO.

Aken staat ook wel bekend als de stad van Karel de Grote. Dit heeft alles te maken met het feit dat de beroemde Frankische koning de Duitse stad uitkoos als permanente zetel van het Frankische hof, dat tot die tijd vooral een rondreizend bestaan had geleid. in het jaar 800 werd Karel de Grote officieel tot Keizer van het Heilige Roomse Rijk gekroond. In datzelfde jaar werden de kern, het octogoon en de koepel van de Dom van Aken voltooid.

Begin van de bouw

De bouw van de Aachener Dom was rond 796 begonnen in opdracht van Karel de Grote, die in Aken een eigen hofkerk wilde. Bouwmeester was Odo van Metz, een Frankische architect van Armeense afkomst. Kern van de hofkerk vormde het achthoekige deel, het octogoon, dat tegenwoordig als het schip van de kerk fungeert, met bijbehorende koepel. Dit deel van de Dom, dat versierd is met antieke zuilen, werd, als eerste bouwwerk ten noorden van de Alpen, gebouwd naar Byzantijnse voorbeeld. Rond dit octogoon, dat een diameter heeft van ongeveer 32 meter, loopt een galerij met twee verdiepingen, waarvan de openingen met goudkleurige balustraden uit de Karolingische tijd zijn afgesloten. Op de eerste verdieping is de eenvoudig uitgevoerde marmeren troon van Karel de Grote te vinden. Hierop vond bijna zeshonderd jaar lang, van 936 tot 1531, na de zalving en kroning bij het hoofdaltaar, de intronisatie van de nieuwe koning van het Heilige Roomse Rijk plaats. Vanaf 1562 vonden de kroningen niet langer in Aken maar in Frankfurt-am-Main plaats.

De koepel van het octogoon is versierd met uitbundige mozaïeken. Centraal hangt een gouden kroonluchter, een geschenk van Frederik Barbarossa in 1165.

Onder deze Barbarossa nam de verering van Karel de Grote overigens steeds grotere vormen aan. Dit had ook een politieke reden. Franse koningen oriënteerden zich in deze periode namelijk ook steeds meer op de legendarische keizer. In een poging tegenwicht te bieden aan de verfransing van zijn voorganger, liet Frederik Barbarossa zijn voorganger heilig verklaren en hij besloot vervolgens de vermeende resten van de keizer in Aken te tonen. Hierop stroomden pelgrims massaal naar de Duitse stad. Of de opgegraven beenderen werkelijk van Karel de Grote zijn, is overigens niet helemaal duidelijk. Bekend is wel dat Karel de Grote in 814 in de Dom van Aken werd begraven, maar waar precies is niet bekend. Barbarossa zou het graf hebben weten te lokaliseren nadat hij een visioen had gekregen (dat hem dus goed uitkwam). Enkele jaren geleden deden archeologen nog uitvoerig onderzoek in voorhal van de dom van Aken, maar het graf van de beroemde keizer werd toen niet gevonden.

Karel de Grote wilde zelf overigens begraven worden in Parijs, maar aan die wens werd na zijn dood dus geen gehoor gegeven.

Koor

De bouw van het gotische koor van de Dom van Aken begon in 1355, aan de oostzijde van de achthoekige ring waar zich tot die tijd het altaar had gestaan. In 1414 werd het koor van het godshuis ingewijd, ter gelegenheid van de zeshonderdste sterfdag van keizer Karel de Grote. Het koor bevat maar liefst duizend vierkante meter glas-in-lood, het zogeheten Glashuis van Aken. In het koor zijn verschillende bijzondere historische objecten te vinden, waaronder het Mariaschrijn uit 1238. Hierin worden de belangrijkste relieken van de Aachener Dom bewaard, waaronder babywindselen en een lendendoek van Jezus, de tuniek van Maria en de onthoofdingsdoek van Johannes de Doper. Het Mariaschrijn is versierd met afbeeldingen van Christus, Maria, Karel de Grote, Paus Leo III en de twaalf apostelen.

Karelsschrijn

In het koor is ook het dertiende-eeuwse Karelsschrijn te vinden, met daarin vermeende resten van Karel de Grote. Aan de zijkant van het schrijn zijn afbeeldingen van zestien van Karel’s opvolgers te vinden. Aan de voorzijde is de keizer zelf te zien, terwijl hij gezegend wordt door Christus. Ook paus Leo III en aartsbisschop Turpin van Reims zijn hier afgebeeld.

Pelgrims en heiligdomsvaart

Van oudsher trekt de Dom van Aken veel pelgrims, onder meer vanwege de relieken die de keizer naar de Dom wist over te brengen. Sinds 1349 wordt om de zeven jaar een heiligdomsvaart (Aachenerfahrt) gehouden waarbij de relieken die in het Mariaschrijn opgeborgen liggen, aan de gelovigen worden getoond.

De duivel en de wolf

Een sage vertelt een aardig verhaal over het ontstaan van de Dom. Volgens dit verhaal kwam men tijdens de bouw van de Dom op een bepaald moment zonder geld te zitten. De duivel liet weten wel te willen bijspringen, maar zijn hulp was natuurlijk niet gratis. Hij eiste de ziel van de eerste persoon die de kerk na voltooiing zou binnengaan. De duivel ging ervan uit dat dit een bisschop zou zijn. De deal leek voor hem dus lucratief, maar de inwoners van Aken waren slim. Ze wilden de ziel van de bisschop niet verspelen en stuurden na voltooiing van de Dom daarom een wolf als eerste naar binnen. De duivel was woedend over dit bedrog en stormde de kerk uit. De deur van Dom sloeg hij vervolgens zo hard dicht dat hij daarbij zijn duim verloor.

Het hoofdportaal van de Dom herinnert aan dit verhaal. In een beeld van een bronzen leeuw op de rechterdeur (de Wolfsdeur) is namelijk een gat te vinden dat symbool staat voor de duim van de duivel. In het portiek van de Dom is verder een uit de tweede eeuw daterend beeld van een wolvin te vinden, als verwijzing naar de ontstaanssage.

Later zou de duivel de inwoners van Aken overigens nog hebben willen straffen door de Dom onder zand te bedelven. Omdat hij een duim miste, kon hij echter slecht mikken en belandde het zand niet op het godshuis maar in de omgeving. Volgens de verhalen zou dit verklaren waarom de omgeving van Aken zo heuvelachtig is.

Bisdom

In 1802 werd Aken een bisschopszetel. Het bleef dat tot 1825. In 1930 volgde de wederoprichting van het bisdom Aken. Sinds die tijd is de Dom dus officieel weer een bisschoppelijke kerk.

De Tweede Wereldoorlog kwam de Dom van Aken relatief ongeschonden door. Er sneuvelden alleen enkele glas-in-lood-vensters. Het huidige glas-in-lood in het koor dateert uit 1951.

Ook interessant: Dom van Keulen – Gotische kathedraal
Boek: Karel de Grote – Stamvader van Europa

Enkele beelden van de Dom van Aken

Bronnen ▼