Duinkerken (1940) – Slag en evacuatie

Tijdens de Slag om Frankrijk in mei 1940 wisten de Duitsers bij Duinkerken een enorm Brits expeditieleger te omsingelen. Op wonderbaarlijke wijze slaagden de Britten er echter in het Europese vasteland te ontvluchten. Deze recent verfilmde geschiedenis kwam bekend te staan als ‘het wonder van Duinkerken’.

In het voorjaar van 1940 bevond zich een ruim tweehonderdduizend man sterk Brits expeditieleger op het Europese vasteland. Dit leger moest de bondgenoten Frankrijk en België te hulp kunnen schieten zodra dat nodig was. Toen de Duitsers in mei 1940 Frankrijk en België binnenvielen, was die hulp zeer welkom. De Britten boden tegenstand, maar vanwege de snelle opmars van de nazi’s werd men toch teruggedrongen. Vanuit Duits perspectief was Fall Gelb, de codenaam voor de aanval op Frankrijk, een groot succes. Franse grensposities werden in sneltreinvaart onder de voet gelopen en het Britse expeditieleger werd bij Duinkerken, de enige overgebleven geallieerde haven, omsingeld. Dat het Britse leger, samen met een Franse troepenmacht, wist te ontsnappen, was mede te danken aan het veelbesproken Halt-Befehl van Adolf Hitler.

Duinkerken en het Halt-Befehl

Op 24 mei 1940 gaf Hitler zijn troepen die naar Het Kanaal oprukten opdracht ‘Halt’ te houden bij Grevelingen, een stad enkele kilometers ten zuidwesten van Duinkerken. Vanuit Duits perspectief was dat achteraf een dramatische beslissing. De nazi’s verloren hiermee het initiatief en stelde de Britten in staat een evacuatieplan op poten te zetten én uit te voeren. De Britten en Fransen die gered werden, stonden later mede aan de basis van de val van het Derde Rijk.

Het besluit de opmars tijdelijk te staken en Duinkerken niet in te nemen, kwam niet uit de lucht vallen. Hermann Göring had Hitler eerder verzekerd dat het dankzij zijn Luftwaffe onmogelijk was voor de Britten om nog te ontkomen. Het leek ook uiterst onwaarschijnlijk dat de duizenden Britten bij Duinkerken weg konden komen. Niet voor niets werd later gesproken van “het wonder van Duinkerken”.

Luftwaffe

De Luftwaffe moest ingezet worden voor de vernietiging van de omsingelde Britse en Franse eenheden. Inzet van verlies van tanks werd zo voorkomen. Hitler bleek de vernietigende kracht van de luchtbombardementen echter te overschatten.

Door historici is de afgelopen decennia veel gediscussieerd over de vraag waarom Hitler het Halt-Befehl precies uitvaardigde. Volgens sommige lezingen wilde de Duitse leider de Britten hiermee gunstiger stemmen, zodat, na de definitieve val van Frankrijk, sneller onderhandeld kon worden over vrede. Dit lijkt echter onwaarschijnlijk. Het ligt meer voor de hand dat Hitler zich, net als andere militaire kopstukken, zorgen maakte over de snelheid waarmee de aanval op Frankrijk verliep. De zuidelijke flank werd hierdoor kwetsbaar en daarnaast had de Blitzkrieg in de voorliggende weken veel van manschappen en materieel gevraagd.

Veldmaarschalk Von Rundstedt

Veldmaarschalk Gerd von Rundstedt had een dag voor de uitvaardiging van het Halt-Befehl om soortgelijke redenen al bevolen de opmars tijdelijk te staken. Dit nadat hij vernomen had dat bij Grevelingen een sterke Franse verdedigingseenheid was opgezet. Door het intensieve gebruik tijdens de Blitzkrieg waren volgens de veldmaarschalk veel divisies kwetsbaar geworden, door vermoeidheid, maar ook door brandstoftekorten. Von Rundstedt nam na de oorlog wel expliciet afstand van het Halt-Befehl en legde de verantwoordelijk voor het besluit volledig bij Hitler. Hij verklaarde:

“Als ik mijn zin had gehad, waren de Engelsen er bij Duinkerken niet zo gemakkelijk afgekomen. Maar mijn handen waren gebonden door rechtstreekse bevelen van Hitler zelf. Terwijl de Engelsen in schepen klauterden, werd ik doelloos buiten de haven vastgehouden, niet in staat te bewegen. Ik stelde het Opperbevel voor mijn vijf pantserdivisies onmiddellijk de stad te laten binnentrekken en zodoende de terugtrekkende Engelsen volledig te vernietigen. Maar ik ontving strikte orders van de Führer dat ik onder geen enkele omstandigheid mocht aanvallen.”

“Herr Hitler heeft de overhand

Wat de precieze reden voor het Halt-Behefl ook was, feit is dat de Britten profiteerden van deze eerste gevechtspauze na veertien dagen onafgebroken Duitse aanvallen. De verdedigingslinie bij Duinkerken werd versterkt en daarnaast werd een grote evacuatiecampagne op poten gezet. Deze campagne kwam bekend te staan als Operatie Dynamo, omdat de plannen werden gemaakt in de dynamokamer van het marinehoofdkwartier onder het kasteel in Dover.

De Britse regering discussieerde deze dagen volop over de vraag hoe om te gaan met het op drift geslagen nazi-Duitsland. Lord Halifax vond dat de mogelijkheid van vredesbesprekingen moest worden onderzocht. Oorlogspremier Winston Churchill wees dergelijke voorstellen echter resoluut van de hand. Churchill wilde kost wat kost voorkomen dat de Duitsers ook maar de indruk kregen dat er met de Britten te onderhandelen viel. Volgens hem zou dat een rampzalig teken van zwakte zijn en een verschrikkelijke boodschap voor de wereld. Tijdens een kabinetsvergadering sprak de Britse premier:

“Herr Hitler heeft de overhand. Het enige wat we kunnen doen is hem laten zien dat hij dit land niet kan veroveren.”

België capituleert

Ook in België werd onderwijl druk vergaderd. Op 28 mei 1940 besloot koning Leopold III van België te capituleren. Voor de Britten en Fransen was dit zeer slecht nieuws, onder meer doordat hierdoor ook de aftocht van het expeditieleger werd bedreigd.

Operatie Dynamo

Op 26 mei 1940, de dag waarop Winston Churchill officieel opdracht gaf voor de evacuatie van de troepenmacht bij Duinkerken, riep koning George VI een Dag van Nationaal Gebed uit. Het hele land werd opgeroepen te bidden voor de redding van de omsingelde landgenoten.

Voor de reddingsoperatie moesten alle beschikbare boten worden ingezet. Dat de haven van Duinkerken door langdurige bombardementen van de Luftwaffe zwaar beschadigd was, maakte de evacuatie nog lastiger dan hij al was. Inscheping moest voor een groot deel ook vanaf de stranden plaatsvinden. Hiervoor waren met name de kleinere schepen, met een lagere diepgang, geschikt.

Hoeveel boten precies uitvoeren om het Britse expeditieleger te redden is niet helemaal duidelijk, onder meer doordat ook veel boten vrijwillig deelnamen en nooit officieel werden geregistreerd. Over het algemeen houdt men het op zo’n 900 deelnemende schepen. Het recordaantal troepen dat met één schip werd gered, kwam op naam van de RMS Tynwald. Dit passagiersschip reisde vijf keer naar Duinkerken en evacueerde in totaal zo’n 9.000 Britten en Fransen. Geschat wordt dat tijdens de operatie ongeveer zeventig vaartuigen verloren gingen.

In zijn memoires schreef Churchill dat men vooraf hoogstens 45.000 manschappen dacht te kunnen redden. Later werd die verwachting iets naar boven bijgesteld, maar het uiteindelijke succes van de operatie overtrof alle verwachtingen. Tijdens Operatie Dynamo werden in totaal zo’n 338.000 mannen veilig opgepikt en naar Engeland vervoerd, zodat ze verder konden vechten tegen de nazi’s. De Britten waren op het Europese vasteland verslagen, maar niet vernietigd…

Op 4 juni om ongeveer 02:30 uur vertrokken de laatste schepen vanuit Duinkerken.

Evacuaties per dag

Dag	Aantal geëvacueerden
27 mei 1940	7.669
28 mei 1940	17.804
29 mei 1940	47.310
30 mei 1940	53.823
31 mei 1940	68.014
1 juni 1940	64.429
2 juni 1940	26.256
3 juni 1940	26.746
4 juni 1940	26.175
Totaal	338.226

Maar liefst 85 procent van het Britse expeditieleger werd uiteindelijk geëvacueerd. En daarnaast werden nog eens 123.000 Fransen overgebracht naar Groot-Brittannië. Historicus Perry Pierik publiceerde onlangs een boek over de operatie waarin hij terecht stelt:

“De ontsnapping uit Duinkerken was zowel een tragedie als een overwinning. De overwinning zat hem natuurlijk in de bijna onmogelijke ontsnapping”

Nederlandse schepen

Aan de reddingsoperatie namen ook Nederlandse schepen deel. Het ging om vaartuigen die in Engeland lagen op het moment dat ons land capituleerde en onder bevel van de regering in ballingschap waren komen te staan. De Britse regering vorderde veertig van deze schepen ten behoeve van Operatie Dynamo. De vaartuigen werden vervolgens bemand door Britse zeelieden. Met de Nederlandse schepen werden ruim 22.000 mannen geëvacueerd.

Verloren uitrusting

Vrijwel de volledige uitrusting van het expeditieleger bleef achter in Frankrijk. Het ging om maar liefst 120.000 voertuigen, 90.000 geweren en grote hoeveelheden munitie en geschut. Pierik:

“Het tweede wonder boven op Duinkerken was dat de Amerikanen, met name de Amerikaanse minister van defensie Marshall, bereid waren in het ontstane uitrustingsgat te springen. Vrijwel per omgaande werden uit de Amerikaanse wapendepots wapens er beschikking gesteld, waaronder een half miljoen geweren en 900 stuk artillerie. Als gevolg van deze maatregel zonk het Amerikaanse wapenbestand tot het absolute minimum van wat zij voor zichzelf hadden vastgesteld.”

Film: Dunkirk

Regisseur Christopher Nolan bracht in 2017 een film over de evacuatie uit: Dunkirk. De hoofdrollen worden vertolkt door Tom Hardy, Cillian Murphy en Mark Rylance. De opnames vonden ook plaats in Nederland, vooral langs de kust van Flevoland, ter hoogte van Urk.

Boek: Dunkirk – Het verhaal achter de spectaculaire bioscoopfilm
Boek: Oorlog in het Westen
Boek: Duinkerken 1940 – Wonder, tragedie, gevolgen

Trailer van Dunkirk

Bronnen ▼