Tijdens de Tweede Wereldoorlog roofden de nazi’s voor miljoenen aan sieraden uit België en Nederland. Diamantairs moesten in 1941 en 1942 al hun voorraden inleveren, waarbij de nazi’s hen wijsmaakten dat ze de diamanten ‘in bewaring’ zouden houden in depots in Brussel en Arnhem. Maar na de oorlog bleek wat de nazi’s daadwerkelijk met de diamantenvoorraad gedaan hadden: verkocht op de wereldmarkt en dan met name in Zuid-Amerika. In het boek De diamantenroof (uitgeverij Omniboek, 2016), doen Paul Post en Bies van Ede uit de doeken wat er precies in die oorlogsjaren gebeurd is.
Ik ontdekte dat de nazi’s in de jaren 1942-1944 ruim vierenhalve kilo diamanten in beslag hadden genomen, een partij die het destijds ongekende bedrag van meer dan een half miljard gulden vertegenwoordigde en nu een factor 14 meer waard zou zijn. Na de oorlog kwam maar een fractie van de geroofde stenen terug naar Nederland. Waar was de rest van de diamanten gebleven? Waren ze net als veel andere onbetaalde kunst verdwenen in de privécollectie van hooggeplaatste nazi’s? Lagen ze in een van die goudtreinen die volgens de geruchten in Polen in mijngangen stonden? Waren ze nooit opgeëist door de Nederlandse regering? (6)
Lopende het boek krijgen we een antwoord op deze en meer vragen. Van Ede en Post volgen het complete traject die de diamanten zijn gegaan. Van inbeslagname, verkoop tot het al dan niet terugvinden van de gestolen goederen na de Tweede Wereldoorlog.
Vierjahresplan
De inbeslagname van de diamanten door de nazi’s maakte deel uit van het Duitse Vierjahresplan, dat Adolf Hitler in 1936 van start liet ging en door Hermann Göring gecoördineerd werd. Het belangrijkste doel van dit plan was om de Duitse (her)bewapening te realiseren en financieren. Het plan moest er ook voor zorgen dat Duitsland zelfvoorzienend werd: de werkloosheid moest worden teruggedrongen, door onder meer in te zetten op de autoproductie en allerlei bouwprojecten.
Een aspect van Hitlers plan was het in beslag nemen van waardevolle spullen in oorlogsgebieden. De nazi’s wilden de oorlogskosten zoveel mogelijk afwentelen op bezette landen, waaronder ook Nederland. Zo waren tijdens de oorlog de ambtenaren van Willie Köpf, hoofd van een Gestapo-onderdeel dat de vernietiging van Joden tot taak had, druk bezig om lijsten op te stellen van vermogende Nederlandse Joden. Deze zouden tegen betaling van 100.000 Zwitserse Franken kunnen voorkomen dat ze naar Westerbork werden gedeporteerd. Ook ten aanzien van diamanten werd aanvankelijk op deze manier gewerkt. Nederlandse en Belgische diamantenhandelaren konden hun diamanten tegen 20 à 25 procent vergoeding bij de Duitsers kwijt en zouden in ruil daarvoor een visum naar een neutraal land kunnen krijgen.
Diamantbeurs
Op 16 april 1942 werden in de Diamantbeurs in Amsterdam alle grote jongens uit de Nederlandse diamanthandel verzameld en werden hun diamanten – circa 80 procent van de totale Nederlandse voorraad – in beslag genomen. Dit gebeurde op een behoorlijk intimiderende wijze. Toen iedereen binnen was werd het gebouw van buiten afgesloten door auto’s voor de uitgangen te plaatsen, zodat niemand er tussenuit kon knijpen. Ook waren de handelaren pas enkele uren eerder geïnformeerd over de actie, zodat de actie niet tot onrust zou leiden.
Eenmaal binnen moesten de diamantairs hun rijkdommen inleveren, waarbij ze streng gefouilleerd werden om te voorkomen dat ze iets achterhielden. Mooi is dat de auteurs diverse foto’s van deze roofactie hebben gevonden en in het boek hebben afgebeeld, hoewel de foto’s een beetje onscherp zijn.
Diefstal
Vanuit Amsterdam kwamen de diamanten terecht in kluizen in Arnhem, waar ze tijdens de oorlog ‘bewaard’ werden. Al snel na de inbeslagname in Arnhem verdwenen voorraden diamanten naar Berlijn in Duitsland en kwamen terecht bij Friedrich Kadgien, een adviseur van Hermann Göring en een belangrijke spil in de oliehandel tussen nazi-Duitsland en Zwitserland. Kadgien was uiteindelijk de spil die er in september 1943 voor zorgde dat de diamanten (gedeeltelijk) in Zwitserland belandden, van waaruit een partij in Zuid-Amerika terecht kwam:
Gezien de ontwikkelingen aan het oostfront, leek het Kadgien goed voorzorgsmaatregelen te treffen voor het geval het Derde Rijk zou vallen. In Zwitserland had hij rekeningen geopend die niet op naam maar op nummer gesteld waren. (…) In september zou hij naar Zwitserland moeten om de diamanten veilig te stellen. Hij had daarvoor een prima dekmantel. Hij was tenslotte namens Petrola S.A. belast met de olieleveranties voor Zwitserland en moest daarvoor in Zürich onderhandelingen voeren (53)
Speurtocht
Een tragisch aspect van het hele verhaal is dat er kort na de Tweede Wereldoorlog een stichting bestaan heeft die het hele diamantenverhaal onderzocht, maar waarvan het archief in 1961 volledig is vernietigd. Daardoor is veel informatie verloren gegaan en blijven er ook nu nog vragen onbeantwoord over de exacte omvang van de roof en de precieze plekken waar de ‘zoekgeraakte’ diamanten zijn beland.
