Dzjengis Khan – Mongoolse wereldheerser

7 minuten leestijd
Dzjengis Khan (ca.1162-1227): Mongoolse wereldheerser
Dzjengis Khan (ca.1162-1227): Mongoolse wereldheerser

De Mongoolse leider Dzjengis Khan (ca.1162-1227) was in de Middeleeuwen de stichter van het grootste wereldrijk ooit qua oppervlakte. Nadat hij diverse Mongoolse stammen had verenigd, veroverde hij China, een groot deel van Centraal-Aziƫ en Oost-Europees grondgebied tot aan de Donau. Vijftien jaar na Khans dood, in 1241, bereikten de Mongolen zelfs het huidige Hongarije. Khans rijk was een stuk groter dan dat van, bijvoorbeeld, grote generaals als Alexander de Grote en Napoleon Bonaparte. Dit stimuleerde de The Washington Post ertoe om, in december 1995, Dzjenghis Khan uit te roepen tot de invloedrijkste persoon uit de geschiedenis van de afgelopen duizend jaar.

Afkomst en familie

Dzjengis Khan werd omstreeks 1162 geboren onder de naam TemĆ¼jin. Toen hij negen jaar was, in 1171, overleed zijn vader YesĆ¼khei Baghatur (‘YesĆ¼khei de Dappere’), die de leider was van de Mongoolse stam Borjigin. Vermoedelijk was hij vergiftigd door een naburige stam, de Tartaren. TemĆ¼jins moeder heette Hoelun en was afkomstig uit de Olkunut-stam.

YesĆ¼khei was aan zijn vrouw gekomen door haar te ontvoeren, terwijl Hoelun op weg was naar haar eerste man (ze was al getrouwd). Dat was in die tijd een manier voor arme mensen – YesĆ¼khei was stammenhoofd, maar was niet rijk – om op de sociale ladder te stijgen. Hoeluns afkomst garandeerde namelijk de nodige allure. Samen kreeg het stel in totaal vijf kinderen, van wie TemĆ¼jin de oudste was.

Gebied waar Dzjengis Khan geboren werd - cc
Gebied waar Dzjengis Khan geboren werd – cc

Jeugd TemĆ¼jin – verbanning

Toen TemĆ¼jin negen jaar was, werd hij uitgehuwelijkt en moest hij bij zijn aanstaande schoonfamilie wonen totdat hij veertien jaar zou worden. Kort na zijn uithuwelijking vergiftigde een vijandelijk stam zijn vader. TemĆ¼jins halfbroer Begter (die trouwde met Hoelun na de dood van zijn vader) werd de nieuwe leider van de stam. Begter vond echter – na een ruzie over een jachtbuit – de dood doordat TemĆ¼jin, die de alleenheerschappij wilde hebben, en zijn broer Khasar hem in een hinderlaag lokten en vermoordden.

TemĆ¼jin zou nu stamleider worden, maar de rest van de stam vond hem te jong. Zij verstootten Hoelun en haar kinderen. Vanwege de moord werden TemĆ¼jin en zijn broer vogelvrij verklaard. Ze leefden daarna jarenlang als een arme nomadenfamilie en voedden zich met de dieren, voornamelijk knaagdieren, die ze daar in het veld vonden.

Huwelijk – stamleider Mongolen

Toen TemĆ¼jin ongeveer zestien jaar was, trouwde hij met Bƶrte, een meisje uit de stam Konkirat. Kort na het huwelijk schaakte een vijandige stam Bƶrte. Maar TemĆ¼jin slaagde erin met de hulp van een lokale machthebber, genaamd Toghil, om haar te bevrijden. Kort na de terugkeer van Bƶrte kreeg het echtpaar een eerste kind, een zoon met de toepasselijke naam Jochi, van wie vaststaat dat TemĆ¼jin niet de vader was. Bƶrte zat namelijk negen maanden voor de geboorte nog gevangen. In hun latere leven werden nog drie kinderen geboren: Chaghadai (gestorven in 1242), Ɩgƶdai (1229-1241) en Tolui (gestorven in 1233).

Al op jonge leeftijd liet TemĆ¼jin zien dat hij een standvastige persoonlijkheid was en een bekwaam leider. Hij begon de gebieden rondom hem te veroveren en slaagde erin stammen tot zijn volgelingen te maken. Omstreeks 1190 had TemĆ¼jin inmiddels de controle over de helft van de Mongolenstammen. In de vijftien jaar die volgden breidde hij zijn macht nog verder uit. TemĆ¼jin kreeg in 1206, opnieuw met hulp van de bevriende stamleider Toghil, de eretitel Dzjengis Khan (‘wereldheerser’) en werd daarmee de onbetwiste leider van alle Mongolenstammen.

Veroveringen Dzjenghis Khan

Dzenghis Khan op een vijftiende-eeuwse afbeelding
Dzenghis Khan op een vijftiende-eeuwse afbeelding
In deze paragraaf gaan we in op enkele veroveringen van Dzenghis Khan. Welke veldslagen vocht hij uit en welke gebieden veroverde hij zoal? De belangrijkste confrontaties komen hieronder aan bod, waarbij niet naar compleetheid is gestreefd maar naar een kort overzicht van de belangrijkste botsingen.

De veroveringstocht van Dzjenghis Khan begon met de Xi Xia-campagne (1205-1210) in het huidige China. Khan en zijn Mongoolse opvolgers werden vooral beroemd door hun manoeuvreertactieken, boogschutters te paard en de uiterst goede communicatie – via toortsen en snelle ruiters – die zij in hun leger gebruikten. Verder waren ze slim als ze de oorlog niet op slagkracht konden winnen. Op 9 april 1241 gebruikten ze tijdens de Slag bij Liegnitz in het Polen bijvoorbeeld rookgordijnen en granaten. Het Mongoolse leger hakte hierbij een veel groter Europese troepenmacht van 30.000 man in de pan. Ik citeer van de website Histoforum het volgende:

Op 9 april troffen de twee legers elkaar bij Liegnitz (nu Legnica). De Mongoolse voorhoede reed op de Europeanen af en keerde om voor ze binnen het bereik van de Poolse boogschutters kwam. Meteen liep ook hertog Hendrik in de val van de Mongoolse tactiek en zette de achtervolging in. Daarop legden de Mongolen een rookgordijn tussen voetvolk en ruiters. Overlevenden spreken van giftige, stinkende rook, luide knallen en vuurflitsen. Vermoedelijke gebruikten de Mongolen hier voor het eerst granaten en buskruit, in Europa nog voor honderd jaar onbekend.”

Een beroemd verhaal uit de tijd van Khans zegetocht – of het echt gebeurd is, is omstreden – gaat over de verovering van de stad Volohai. Bij deze stad kwam Khans opmars in 1209 wekenlang tot stilstand. De Mongolen belegerden de stad, maar verloren bij elke aanval talloze soldaten. Het verhaal dook pas in de zeventiende eeuw in bronnen op en is vermoedelijk een legende: Khan paste een slimme truc toe om de impasse te doorbreken. Hij beloofde Volohai met rust te laten als de stad hem 10.000 zwaluwen en 1.000 katten zou schenken. De stadsleiders, blij verrast door dit ludieke gebaar, voldeden aan Khans vreemde verzoek. Toen de diertjes waren afgeleverd bleek de ware bedoeling van de Mongoolse leider. Khan instrueerde zijn manschappen om lapjes stof aan de staarten van de dieren vast te maken en deze in brand te steken. De katten in het nauw maakten rare sprongen: de hysterische beesten vluchtten terug naar de stad, om in hun vertrouwde omgeving te sterven. Daarbij zetten ze Volohai in lichterlaaie. Khans soldaten hoefden geen vinger uit te steken en keken toe hoe het vuur de klus klaarde.

Begin 1212 namen de Mongolen heel eenvoudig Mukden in (het tegenwoordige Shenyang, provincie Liaoning). De bevolking vierde nieuwjaar buiten de stad en was tevens aan het feesten omdat de troepen van Khan op een veilige afstand van 150 kilometer waren. Maar veilig was die afstand niet: Khan liet zijn soldaten 24 uur in marcheren, bereikte Mukden en kon zo de lege stad in marcheren. Toen de Mongolen daarna, in de herfst van 1212, de plaats Datong innamen (provincie Shanxi), raakte Dzjenghis Khan gewond door een pijl. Drie jaar, in 1215, later wonnen Khan en zijn manschappen de Slag om Zhongdu (het huidige Beijing). Hierna drongen ze verder China in.

In 1219 en 1220 namen de Mongolen vrij eenvoudig Centraal-AziĆ« in. Er was weinig tegenstand. Het jaar 1221 was het moment waarop de Mongolen de grenzen van Europa bereikten. Daar wonnen de Mongolen op 31 mei 1223 – onder leiding van Khans generaals Jebe en Subedei – een beroemd geworden veldslag, de Slag bij de Kalka, een rivier in de huidige OekraĆÆne.

Dzjenghis Khan stierf in 1227. In dit jaar stierf ook ‘zijn’ zoon Jochi. In augustus werd Khan begraven, ergens in het noordoosten van het huidige MongoliĆ«. Nog voor zijn dood wees hij zijn zoon Ogotai aan als zijn opvolger en de man die het uitstrekte Mongoolse territorium onder zijn hoede kreeg. Met de dood van Dzjenghis stopten de Mongoolse veroveringen overigens nog lang niet. In 1240 namen ze bijvoorbeeld Kiev in, maar later volgden bijvoorbeeld ook steden als Krakow (1241), Bagdad (1258) en Aleppo (1259).

Gevecht tussen Mongoolse en Chinese ruiters
Gevecht tussen Mongoolse en Chinese ruiters

De erfenis van Dzjengis Khan

Wat is de impact geweest van Dzjenghis Khans expansiedrift op de wereldgeschiedenis? De Amerikaanse historicus Paul D. Buell, verbonden aan Western Washington University, stelde in 2008 dat Khan de oosterse gebieden in Aziƫ en de westerse wereld (Europa) met elkaar in verbinding heeft gebracht en zo de basis legde voor de globalisering, voor een premodern Euraziƫ. Hij bereidde voor wat Vasco da Gama in 1498 en de ontdekkingsreizigers na hem afmaakten. Terecht stelt Buell, in navolging van historicus Jack Weatherford in diens populaire boek Genghis Khan and the Making of the Modern World:

The Mongol age is now considered a critical period in world history and the Mongol conquerors the creators of the first globalization, and thus the inventors of the modern world. (…) Genghis Khan’s conquests truly marked the beginning of our world. History might have been entirely different without him. We might be entirely different without him.”

Overigens duikt Dzjenghis Khan bij tijd en wijle nog steeds op in wetenschap en nieuws. In maart 2003 verscheen in de American Journal of Human Genetics een baanbrekend artikel over genetisch onderzoek naar het DNA van 2000 mannen verspreid over uit Euraziƫ. Uit het onderzoek bleek dat er tientallen personen dezelfde DNA-lijn deelden en dat zij vermoedelijk dezelfde voorvader hadden, die ergens rond 1200 geleefd moest hebben. Was deze persoon Dzjenghis Khan?

Verder vond in 2014 een groot crowdfundingsproject plaats, waarbij ruim 10.000 mensen vanachter hun pc op zoek gingen naar het graf van Dzjenghis Khan en satellietbeelden afspeurden die 6000 vierkante kilometer besloegen. Het digitale onderzoek, waar in totaal 30.000 uren in gestoken zijn, leverde 55 archeologische plekken op waar bodemplekken afweken van het omliggende gebied (archeologische anomalieƫn). En waar Khans graf dus zou kunnen liggen. Maar het blijft zoeken naar een naald in een hooiberg en Khans graf is nog steeds niet getraceerd.

BBC-documentaire over Dzjengis Khan

Boek: Legendarische Veldheren

Bronnen ā–¼

Boeken
-John Man, Genghis Khan. Life, Death and Ressurection (Londen etc.: Bantam Books, 2004).
-David Morgan, The Mongols (2nd edition; New York: John Wiley and Sons, 2007).
-Jack Weatherford, Genghis Khan and the Making of the Modern World (New York: Crows Publishers, 2004).
-Stephen Turnbull, Genghis -Khan and the Mongol Conquests 1190-1400 (Oxford: Osprey Publishing, 2003).

Internet
-Histoforum: http://histoforum.net/films/storm.htm
-Onderzoek Amerikaanse leger naar manouevreertactieken van Khan (J.E. Ramirez, 2000): www.dtic.mil/get-tr-doc/pdf?AD=ADA378208
-Artikel over DNA-onderzoek en Dzjenghis Khan: https://www.theguardian.com/books/2004/mar/20/biography.history
-Zoektocht naar het graf van Dzjenghis Khan: https://www.scientias.nl/duizenden-mensen-op-zoek-naar-graf-van-dzjengis-khan/
-Projectsite zoektocht naar graf Khan: http://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0114046
-Artikel (Engels) “How Gengis Khan has Changed the World” (ca. 2008): http://www.mongolianculture.com/How%20Genghis%20Khan%20Has.pdf

Recent gepubliceerd

Reageer

Abonneer
Stuur mij een e-mail bij
guest
0 Reacties
Oudste
Nieuwste Meest gestemd
Inline feedbacks
Bekijk alle reacties

Gratis geschiedenismagazine

Ontvang, net als ruim 53.000 anderen, iedere week de gratis nieuwsbrief van Historiek:
0
Reageren?x
×