Dzjengis Khan – Mongoolse wereldheerser

De Mongoolse leider Dzjengis Khan (ca.1162-1227) was in de Middeleeuwen de stichter van het grootste wereldrijk ooit qua oppervlakte. Nadat hij diverse Mongoolse stammen had verenigd, veroverde hij China, een groot deel van Centraal-Azië en Oost-Europees grondgebied tot aan de Donau. Vijftien jaar na Khans dood, in 1241, bereikten de Mongolen zelfs het huidige Hongarije. Khans rijk was een stuk groter dan dat van, bijvoorbeeld, grote generaals als Alexander de Grote en Napoleon Bonaparte. Dit stimuleerde de The Washington Post ertoe om, in december 1995, Dzjenghis Khan uit te roepen tot de invloedrijkste persoon uit de geschiedenis van de afgelopen duizend jaar.

Afkomst en familie

Dzjengis Khan werd omstreeks 1162 geboren onder de naam Temüjin. Toen hij negen jaar was, in 1171, overleed zijn vader Yesükhei Baghatur (‘Yesükhei de Dappere’), die de leider was van de Mongoolse stam Borjigin. Vermoedelijk was hij vergiftigd door een naburige stam, de Tartaren. Temüjins moeder heette Hoelun en was afkomstig uit de Olkunut-stam.

Yesükhei was aan zijn vrouw gekomen door haar te ontvoeren, terwijl Hoelun op weg was naar haar eerste man (ze was al getrouwd). Dat was in die tijd een manier voor arme mensen – Yesükhei was stammenhoofd, maar was niet rijk – om op de sociale ladder te stijgen. Hoeluns afkomst garandeerde namelijk de nodige allure. Samen kreeg het stel in totaal vijf kinderen, van wie Temüjin de oudste was.

Jeugd Temüjin – verbanning

Toen Temüjin negen jaar was, werd hij uitgehuwelijkt en moest hij bij zijn aanstaande schoonfamilie wonen totdat hij veertien jaar zou worden. Kort na zijn uithuwelijking vergiftigde een vijandelijk stam zijn vader. Temüjins halfbroer Begter (die trouwde met Hoelun na de dood van zijn vader) werd de nieuwe leider van de stam. Begter vond echter – na een ruzie over een jachtbuit – de dood doordat Temüjin, die de alleenheerschappij wilde hebben, en zijn broer Khasar hem in een hinderlaag lokten en vermoordden.

Temüjin zou nu stamleider worden, maar de rest van de stam vond hem te jong. Zij verstootten Hoelun en haar kinderen. Vanwege de moord werden Temüjin en zijn broer vogelvrij verklaard. Ze leefden daarna jarenlang als een arme nomadenfamilie en voedden zich met de dieren, voornamelijk knaagdieren, die ze daar in het veld vonden.

Huwelijk – stamleider Mongolen

Toen Temüjin ongeveer zestien jaar was, trouwde hij met Börte, een meisje uit de stam Konkirat. Kort na het huwelijk schaakte een vijandige stam Börte. Maar Temüjin slaagde erin met de hulp van een lokale machthebber, genaamd Toghil, om haar te bevrijden. Kort na de terugkeer van Börte kreeg het echtpaar een eerste kind, een zoon met de toepasselijke naam Jochi, van wie vaststaat dat Temüjin niet de vader was. Börte zat namelijk negen maanden voor de geboorte nog gevangen. In hun latere leven werden nog drie kinderen geboren: Chaghadai (gestorven in 1242), Ögödai (1229-1241) en Tolui (gestorven in 1233).

Al op jonge leeftijd liet Temüjin zien dat hij een standvastige persoonlijkheid was en een bekwaam leider. Hij begon de gebieden rondom hem te veroveren en slaagde erin stammen tot zijn volgelingen te maken. Omstreeks 1190 had Temüjin inmiddels de controle over de helft van de Mongolenstammen. In de vijftien jaar die volgden breidde hij zijn macht nog verder uit. Temüjin kreeg in 1206, opnieuw met hulp van de bevriende stamleider Toghil, de eretitel Dzjengis Khan (‘wereldheerser’) en werd daarmee de onbetwiste leider van alle Mongolenstammen.

Veroveringen Dzjenghis Khan

De veroveringstocht van Dzjenghis Khan begon met de Xi Xia-campagne (1205-1210) in het huidige China. Khan en zijn Mongoolse opvolgers werden vooral beroemd door hun manoeuvreertactieken, boogschutters te paard en de uiterst goede communicatie – via toortsen en snelle ruiters – die zij in hun leger gebruikten. Verder waren ze slim als ze de oorlog niet op slagkracht konden winnen. Op 9 april 1241 gebruikten ze tijdens de Slag bij Liegnitz in het Polen bijvoorbeeld rookgordijnen en granaten. Het Mongoolse leger hakte hierbij een veel groter Europese troepenmacht van 30.000 man in de pan. Ik citeer van de website Histoforum het volgende:

Op 9 april troffen de twee legers elkaar bij Liegnitz (nu Legnica). De Mongoolse voorhoede reed op de Europeanen af en keerde om voor ze binnen het bereik van de Poolse boogschutters kwam. Meteen liep ook hertog Hendrik in de val van de Mongoolse tactiek en zette de achtervolging in. Daarop legden de Mongolen een rookgordijn tussen voetvolk en ruiters. Overlevenden spreken van giftige, stinkende rook, luide knallen en vuurflitsen. Vermoedelijke gebruikten de Mongolen hier voor het eerst granaten en buskruit, in Europa nog voor honderd jaar onbekend.”

Een beroemd verhaal uit de tijd van Khans zegetocht – of het echt gebeurd is, is omstreden – gaat over de verovering van de stad Volohai. Bij deze stad kwam Khans opmars in 1209 wekenlang tot stilstand. De Mongolen belegerden de stad, maar verloren bij elke aanval talloze soldaten. Het verhaal dook pas in de zeventiende eeuw in bronnen op en is vermoedelijk een legende: Khan paste een slimme truc toe om de impasse te doorbreken. Hij beloofde Volohai met rust te laten als de stad hem 10.000 zwaluwen en 1.000 katten zou schenken. De stadsleiders, blij verrast door dit ludieke gebaar, voldeden aan Khans vreemde verzoek. Toen de diertjes waren afgeleverd bleek de ware bedoeling van de Mongoolse leider. Khan instrueerde zijn manschappen om lapjes stof aan de staarten van de dieren vast te maken en deze in brand te steken. De katten in het nauw maakten rare sprongen: de hysterische beesten vluchtten terug naar de stad, om in hun vertrouwde omgeving te sterven. Daarbij zetten ze Volohai in lichterlaaie. Khans soldaten hoefden geen vinger uit te steken en keken toe hoe het vuur de klus klaarde.

Begin 1212 namen de Mongolen heel eenvoudig Mukden in (het tegenwoordige Shenyang, provincie Liaoning). De bevolking vierde nieuwjaar buiten de stad en was tevens aan het feesten omdat de troepen van Khan op een veilige afstand van 150 kilometer waren. Maar veilig was die afstand niet: Khan liet zijn soldaten 24 uur in marcheren, bereikte Mukden en kon zo de lege stad in marcheren. Toen de Mongolen daarna, in de herfst van 1212, de plaats Datong innamen (provincie Shanxi), raakte Dzjenghis Khan gewond door een pijl. Drie jaar, in 1215, later wonnen Khan en zijn manschappen de Slag om Zhongdu (het huidige Beijing). Hierna drongen ze verder China in.

In 1219 en 1220 namen de Mongolen vrij eenvoudig Centraal-Azië in. Er was weinig tegenstand. Het jaar 1221 was het moment waarop de Mongolen de grenzen van Europa bereikten. Daar wonnen de Mongolen op 31 mei 1223 – onder leiding van Khans generaals Jebe en Subedei – een beroemd geworden veldslag, de Slag bij de Kalka, een rivier in de huidige Oekraïne.

Dzjenghis Khan stierf in 1227. In dit jaar stierf ook ‘zijn’ zoon Jochi. In augustus werd Khan begraven, ergens in het noordoosten van het huidige Mongolië. Nog voor zijn dood wees hij zijn zoon Ogotai aan als zijn opvolger en de man die het uitstrekte Mongoolse territorium onder zijn hoede kreeg. Met de dood van Dzjenghis stopten de Mongoolse veroveringen overigens nog lang niet. In 1240 namen ze bijvoorbeeld Kiev in, maar later volgden bijvoorbeeld ook steden als Krakow (1241), Bagdad (1258) en Aleppo (1259).

De erfenis van Dzjengis Khan

Wat is de impact geweest van Dzjenghis Khans expansiedrift op de wereldgeschiedenis? De Amerikaanse historicus Paul D. Buell, verbonden aan Western Washington University, stelde in 2008 dat Khan de oosterse gebieden in Azië en de westerse wereld (Europa) met elkaar in verbinding heeft gebracht en zo de basis legde voor de globalisering, voor een premodern Eurazië. Hij bereidde voor wat Vasco da Gama in 1498 en de ontdekkingsreizigers na hem afmaakten. Terecht stelt Buell, in navolging van historicus Jack Weatherford in diens populaire boek Genghis Khan and the Making of the Modern World:

The Mongol age is now considered a critical period in world history and the Mongol conquerors the creators of the first globalization, and thus the inventors of the modern world. (…) Genghis Khan’s conquests truly marked the beginning of our world. History might have been entirely different without him. We might be entirely different without him.”

Overigens duikt Dzjenghis Khan bij tijd en wijle nog steeds op in wetenschap en nieuws. In maart 2003 verscheen in de American Journal of Human Genetics een baanbrekend artikel over genetisch onderzoek naar het DNA van 2000 mannen verspreid over uit Eurazië. Uit het onderzoek bleek dat er tientallen personen dezelfde DNA-lijn deelden en dat zij vermoedelijk dezelfde voorvader hadden, die ergens rond 1200 geleefd moest hebben. Was deze persoon Dzjenghis Khan?

Verder vond in 2014 een groot crowdfundingsproject plaats, waarbij ruim 10.000 mensen vanachter hun pc op zoek gingen naar het graf van Dzjenghis Khan en satellietbeelden afspeurden die 6000 vierkante kilometer besloegen. Het digitale onderzoek, waar in totaal 30.000 uren in gestoken zijn, leverde 55 archeologische plekken op waar bodemplekken afweken van het omliggende gebied (archeologische anomalieën). En waar Khans graf dus zou kunnen liggen. Maar het blijft zoeken naar een naald in een hooiberg en Khans graf is nog steeds niet getraceerd.

Boek: Legendarische Veldheren

Bronnen ▼