Collectivisering, ook wel collectivisatie genoemd, is een begrip dat we vooral kennen uit de tijd van het communisme. Wat houdt collectivisering precies in en hoe kreeg dit proces in hoofdlijnen vorm in de communistische landen Sovjet-Unie, China en de DDR?
Onder collectivisering wordt het proces verstaan waarbij privƩ-eigendom tot gemeenschappelijk bezit gemaakt wordt. Dit systeem werd in communistische landen als de Sovjet-Unie, China en de DDR van bovenaf aangestuurd, waarbij de regering zelfstandige boerderijen onteigende en deze samenvoegde tot grotere gehelen. Rijkere, zelfstandige boeren die niet wilden meewerken aan deze herverkaveling werden hierbij onderdrukt en, in de Sovjet-Unie, geregeld naar de Goelag gestuurd. Veel boeren uit de DDR emigreerden naar het Westen om collectivisering te voorkomen.
Collectivisering in de Sovjet-Unie: sovchozen en kolchozen
Omstreeks 1935 was het proces van collectivisering in de Sovjet-Unie nagenoeg afgerond. Op dat moment waren er in het land zo’n 240.000 kolchozen, die voor 85 procent van de totale landbouwproductie verantwoordelijk waren. 83% van de boeren en 94% van het landbouwland waren toen gecollectiviseerd.
Collectivisering in China: volkscommunes
De collectivisering van China vond plaats onder het bewind van Mao Zedong en begon tijdens de Grote Sprong Voorwaarts (1958-1961), een project dat tot doel had om het overwegend agrarische China om te vormen tot een industriĆ«le en autarkische grootmacht. Tussen 1958 en 1985 voegden de communisten landbouwbedrijven samen tot volkscommunes, waarbij er geen sprake meer was van eigen bezit. In de volksmond noemden de Chinezen de volkscommune ‘eten vanuit eigen woks’.
Over de ingrijpende toestanden in de volkscommunes in China lezen we in Mao. Het onbekende verhaal van Jung Chang en Jon Halliday, het volgde:
Collectivisering in de DDR: Landwirtschaftliche Produktionsgenossenschaften (LPG’s)
Ook in de communistische DDR, Oost-Duitsland, voerde de regering een beleid om landbouwgronden en vrije gronden te collectiviseren. Dit begon in 1945 met de zogenoemde ‘Bodenreform‘, toen de overheid in de Russische bezettingszones zo’n 12.000 landeigenaren en boerenbedrijven nationaliseerde van personen die meer dan 100 hectare land bezaten. De landbezitters moesten alles afstaan: hun woning cq. boerderij, hun grond en zelfs hun kleding. Het ging in totaal om 7160 landeigenaren, die ook wel ‘Junkers’ genoemd werden, feitelijk de Oost-Duitse koelakken.
De collectivistische landbouwbedrijven die toen ontstonden, noemde men Landwirtschaftliche Produktionsgenossenschaften (LPG’s). De vorming van deze collectieve boerderijen leek sterk op die van de Russische kolchozen, waarbij agrariĆ«rs een klein stukje land en middelen mochten behouden. Niet alleen agrariĆ«rs, maar ook landarbeiders en andere burgers konden zich bij een LPG aansluiten. Er waren drie hoofdsoorten LPG’s in de DDR, namelijk: variant 1: boeren brachten alleen grond in, variant 2: boeren brachten grond Ć©n landbouwmachines in, en variant 3: de agrariĆ«rs brachten alles in wat ze hadden: grond, machines en vee.
Eind jaren 1950 nam de druk in de DDR op agrariĆ«rs sterk toe om zich bij de Landwirtschaftliche Produktionsgenossenschaft aan te sluiten. Hierop namen veel Oost-Duitse boeren de wijk naar West-Duitsland. De grond die zij achterlieten werd onteigend en alsnog ondergebracht in het collectivistische landbouwsysteem van de communisten. Omstreeks 1960 was het proces richting collectivisatie grotendeels voltooid en bestonden er nauwelijks privĆ©boerderijen meer in de DDR. In de zogenoemde ‘socialistische lente’, die duurde van maart tot mei 1960, sloten bijna 500.000 Oost-Duitse boeren zich aan bij de LPG’s. Elke coƶperatieve boer en elke arbeider en werknemer in de landbouw had recht op 2500 mĀ² grond, terwijl gezinnen aanspraak konden maken op 5000 mĀ² aan grondoppervlakte.
Boek: Mao. Het onbekende verhaal
Bronnen ā¼
Boek
-Sung Chang en Jon Halliday, Mao. Het onbekende verhaal (Amsterdam: Forum, 2008) p. 546-563.
-Yvonne Bouw e.a. (red.), Feniks. Tijdvakken en historische contexten (vwo bovenbouw) (2019) p.320.
Internet
-https://www.britannica.com/topic/collectivization
-https://www.ndr.de/geschichte/chronologie/LPG-Vom-Kleinbauern-zum-Agrargenossen-der-DDR,lpg101.html
-https://www.ndr.de/geschichte/chronologie/Bodenreform-Die-Enteignung-der-Gutsbesitzer-nach-1945,enteignunggutsbesitzer100.html
-https://historiek.net/kolchozen-sovchozen-sovjet-unie/107267/
-https://nl.wikipedia.org/wiki/Collectivisatie
-https://nl.wikipedia.org/wiki/Landwirtschaftliche_Produktionsgenossenschaft
https://www.ensie.nl/wiktionary/collectiviseren