Als het er bij iemand thuis rommelig, chaotisch of ongeorganiseerd aan toe gaat, zeggen we wel eens dat daar sprake is van “een huishouden van Jan Steen”. De bekende uitdrukking verwijst naar het werk van de zeventiende-eeuwse Leidse kunstenaar Jan Steen, die vaak alledaagse gezins- en huishoudelijke situaties schilderde. Op zijn schilderijen ging het er vaak nogal chaotisch en levendig aan toe.
Een bekend schilderij waar in het kader van de uitdrukking vaak naar verwezen wordt is Het vrolijke huisgezin uit 1668. Dit werk, dat onderdeel uitmaakt van de collectie van het Rijksmuseum in Amsterdam, toont een woonkamer waarin drie generaties te zien zijn. De familieleden gaan allemaal hun eigen gang, waardoor het tafereel nogal rommelig of chaotisch oogt. Een typisch huishouden van Jan Steen dus…
Aardig is dat de kunstenaar dit schilderij maakte om een bekende uitdrukking uit zijn tijd mee af te beelden. Namelijk: “Soo D’Oude Songen, Soo Pypen De Jonge” (zo de ouden zongen, zo piepen de jongen). Deze oude uitdrukking is ook terug te vinden op een briefje aan de schoorsteen. Volgens deze zegswijze nemen kinderen vaak het gedrag, de gewoonten en de eigenschappen van hun ouders of voorouders over.
Het vrolijke huisgezin is zeker niet het enige schilderij van de kunstenaar waarop chaotische (maar gezellige) taferelen staan afgebeeld. Andere voorbeelden zijn Soo voer gesongen, soo na gepepen of Zoals de oude zongen. De gezinnen die Steen op zijn schilderijen afbeeldde lijken hun huishouden vaak niet goed onder controle te hebben. Kinderen spelen wild, zelfs de huisdieren zijn ondeugend, er wordt eten en drinken gemorst en de volwassenen genieten van een pijp of nippen aan een drankje.
Uitdrukking
Dankzij de bekendheid van de schilderijen kwam de term “een huishouden van Jan Steen” in de Nederlandse taal uiteindelijk symbool te staan voor huishoudens die niet goed georganiseerd zijn en waar de boel niet altijd is opgeruimd. De bekende Nederlandse taalkundige F.A. Stoett omschreef de uitdrukking in de jaren twintig van de vorige eeuw als volgt:
“Een huishouding, waar de grootste wanorde heerscht, regel en netheid ontbreken; eigenlijk een huishouding, waarin het, als bij Jan Steen, onordelijk toegaat.”
