Het fenomeen doodstraf levert genoeg stof op voor een paar tenenkrommende historische verhalen. Executies zijn van alle tijden. In de loop van de geschiedenis heeft de wijze van terechtstellen de meest gruwelijke varianten aangenomen: van scafisme, radbraken en vierendelen – soms voorafgegaan door het afsnijden van de edele delen –, tot wurging of verbranding. Een kleine bloemlezing van vijf bijzondere terechtstellingen.
Wilde rat – Foto: CCDe brandstapel (1628, Den Briel)
De weduwe Marijtgen Willemsdochter, die naast meerdere mannen ook diverse kinderen verloor, komt in 1622 vanuit Vierpolders in Brielle (Den Briel) wonen. Kort na aankomst, op 4 oktober van dat jaar, treedt ze in het huwelijk met de notabele chirurgijn Damiaen van Cruyskercken. De eerste jaren lijkt er niets aan de hand, maar in 1627 wordt Damiaen plotseling ziek. Hij overlijdt binnen een week.
Brielle op een kaart van Blaeu uit 1649In de zomer van 1628 hertrouwt Marijtgen en nog datzelfde jaar gaat ook haar volgende echtgenoot, de wever Jan Janszoon, de pijp uit. Na dit tweede sterfgeval fronsen zich de wenkbrauwen. Was Van Cruyskercken geen pestmeester geweest en ondanks zijn contacten met zieken zelf altijd kerngezond gebleven? Hoe kan het dan dat hij zomaar overlijdt? De wever Jan Janszoon is ook altijd een vitale man geweest. En waarom heeft Marijtgen bij drie verschillende Brielse apothekers herhaaldelijk rattengif gekocht?
De aanzwellende geruchtenstroom doet de baljuw en schepenen besluiten tot vivisectie bij Jan Janszoon. Door de vondst van een ‘seeckere quantiteyt rattecruyt’ in diens ingewanden komt de aap al snel uit de mouw: Jan is vergiftigd met rattenkruid. Meteen zet de schout Marijtgen gevangen en wordt ze ondervraagd. Haar bekentenis getuigt, zo noteert de secretaris, van ‘barbarische en ongelooffelijcke wreetheijt en moorderije’. Marijtgen zit tijdens de ondervragingen op de praatstoel en vertelt dat ze in Rotterdam, haar eerdere woonplaats, al twee echtgenoten heeft vermoord door rattengif door hun bier te mixen. De moorden blijven op dat moment nog onopgemerkt. Wanneer ze naar Vierpolders verhuist legt daar de eerstvolgende echtgenoot het loodje. Ook met rattengif, aldus Marijtgen. De verdachte geeft aan dat deze man inmiddels haar vijfde echtgenoot is; over het lot van twee eerdere, onbekende partners wil ze niet praten. Dit is echter nog niet het hele verhaal. Marijtgen geeft toe ook acht van haar kinderen op jonge leeftijd te hebben vergiftigd. Onder andere haar dochtertje Pietertgen van vijftien maanden, ‘omdat tzelve kindt altijt seyck was’. Het arme kindje had van haar moeder een verrukkelijk uitziend papje voorgeschoteld gekregen, maar er zat dus ook rattengif in.
Nadat Marijtgen haar gruwelijke verleden heeft opgebiecht, die de processtukken beschrijven als ‘grouwelijcke, monstrueuse, escreable, vervloecte ende seer abominable daeden’, komt de baljuw op 9 oktober 1628 met zijn eis:
‘En dat deselve gevangene haer rechterhand daer mede sij de voorzeide grouwelijcke feiten heeft uitgevoerd, sal werden afgehouden ende voorts geëxecuteerd met ten vuyre en leevendig verbrand tot assche’.
Het vonnis van de burgemeester en schepenen valt iets lichter uit, want Marijtgens hand zal gespaard worden. Het blijft bij levende verbranding op de brandstapel. Tijdens de executie zouden haar laatste woorden zijn geweest:
“Nyet sonder Godt”.
Na de terechtstelling laat het stadsbestuur deze woorden in de straatstenen op de markt van Den Brielle aanbrengen, als een afschrikwekkende herinnering aan de executie van Marijtgen Willemsdochter.
Bronnen: Als bron is gebruikt: drs. A.A. van der Houwen, ‘ “Seer grouwelijke feiten”. De halsmisdaden van Maartje Willems’, Brielse Mare. Mededelingen en historische bijdragen van de Vereniging Vrienden van het Historisch Museum Den Briel 15.1 (april 2005) 11-20.
