De juiste man: familiebelangen in de zeventiende eeuw

In Amsterdam wordt in 1641 Aletta Maria Coymans geboren. Ze komt uit een goede familie; haar ouders Joan Coymans en Sophia Trip hebben een belangrijk handelshuis in de stad. Aletta Maria groeit samen met haar twee oudere zussen Sophia en Elisabeth op in de drukke stad. Na Aletta Maria wordt het gezin nog groter: ze krijgt acht broertjes en zusjes.

In de zeventiende eeuw is familie van groot belang. Op familieleden kun je terugvallen en je kunt hulp van ze verwachten als het je minder voor de wind gaat. De band die hierdoor tussen de familieleden ontstaat, versterkt de eer van de familie. Het verhaal van Aletta Maria is een verhaal over eer en familiebelangen. De eigenwijze beslissingen die Aletta Maria in haar eigen leven neemt, zullen grote invloed hebben op de familie-eer en ook op de beslissingen van haar kinderen. Het huwelijk van Aletta Maria laat zien hoe belangrijk familiestatus in de zeventiende eeuw is.

Het huwelijk tussen Aletta Maria en Carel

Aletta Maria’s oudste zus Sophia trouwt met een telg uit een andere belangrijke Amsterdamse familie: Joan Huydecoper. Verschillende familieleden vervullen functies binnen de Verenigde Oost-Indische Compagnie, het leger en de landspolitiek. Als man met ambitie krijgt Joan uiteindelijk de belangrijkste functie van de stad Amsterdam: hij is in de periode 1672-1693 dertien keer burgemeester. Het huwelijk van Sophia en Joan in 1656 verbindt de families Coymans en Huydecoper met elkaar. De keuzes die worden gemaakt op het gebied van huwelijken, en ook de carrières waar mannelijke leden voor kiezen, hebben invloed op de reputatie van de hele familie.

Zo ook het huwelijk van Aletta Maria. Als meisje van zestien sterft haar vader. Zoals gebruikelijk is in deze tijd, krijgt haar moeder, Sophia Trip, daardoor meer zeggenschap over de kinderen. Ze mag nu toestemming geven voor de huwelijken van haar kinderen, terwijl dat normaal gesproken het recht van de vader is. Daarnaast is ze als weduwe handelingsbekwaam en leidt ze voortaan het handelshuis van de familie. Aletta Maria woont samen met haar moeder, broers en zussen in een huis dat grenst aan het gebouw waar het familiebedrijf in gevestigd is. Soms eten de werknemers samen met de familie in het huis. Zo komt Aletta Maria Carel Voet tegen. Hij is tien jaar ouder dan zij en werkt als kassier in het handelshuis. Hij komt uit een lagere klasse dan de familie van Aletta Maria, en de reputatie van de rest van zijn familieleden is niet goed. Het gezin heeft geen geld en zijn vader is een oplichter.

Carel zelf is ook geen lieve jongen; hij heeft samen met een andere medewerker geld van het familiebedrijf in zijn eigen zak gestoken. Carel maakt zich geliefd bij de moeder van Aletta Maria en weet zo zijn baan te behouden. De andere medewerker wordt ontslagen. Als Carel vervolgens Aletta Maria het hof maakt, en zij daar op ingaat, krijgen ze toestemming van de vrouw des huizes. De rest van de familie is hier niet blij mee. Een huwelijk met een fraudeur is immers slecht voor de naam en de eer van de familie. Door middel van brieven en een gang naar de Staten van Holland proberen de ooms van Aletta Maria het huwelijk tegen te houden.

Doordat Sophia Trip weduwe is, en dus zelf mag beslissen of ze het met het huwelijk van haar dochter eens is, heeft de rest van de familie niets in te brengen in het huwelijk tussen Aletta Maria en Carel. Ze proberen Aletta Maria’s moeder ervan te weerhouden haar goedkeuring te geven. De familie laat haar weten dat ze alleen ‘de welstandt van haer huijs’ voor ogen hebben. Het haalt niets uit. De moeder van Aletta Maria nodigt de familie uit om op donderdag 7 april 1661 het tekenen van ‘het contract der houwelijx […] bij te woonen.’ De familie moet met lede ogen toezien hoe een barst ontstaat in de zorgvuldig opgebouwde eer van de familie. Naar de buitenwereld toe loopt de sterke familie Huydecoper-Coymans een deuk op.

Op 10 mei 1661 wordt het veel besproken huwelijk in de kerk voltrokken. Vijf jaar later krijgen Aletta Maria en Carel een dochter. Ze noemen haar Isabella. Aletta Maria en Carel krijgen nog vier kinderen. Als Carel in 1679 sterft, komt Aletta Maria als weduwe in dezelfde positie als haar moeder terecht. Ze is nu verantwoordelijk voor de keuzes van haar minderjarige kinderen.

Gevolgen van het huwelijk

Het huwelijk van Aletta Maria heeft tot dan toe nog weinig negatieve effecten gehad voor de familie. Wanneer haar oudste dochter Isabella in 1682 op zoek gaat naar een geschikte huwelijkskandidaat, blijkt deze lastig te vinden. Door het huwelijk van haar moeder en de vroege dood van haar vader, willen andere families hun zoon niet aan Isabella uithuwelijken. Ze kiezen liever voor iemand met een stabiele familieachtergrond.

Wanneer Isabella Jan tegenkomt, die in de familiecorrespondentie steevast wordt aangeduid met zijn achternaam Barchman, ziet het ernaar uit dat ze haar echtgenoot gevonden heeft. Jan lijkt een goede kandidaat: hij komt uit een goede familie en heeft ook zelf een goede naam. Toch zit er een groot minpunt aan een huwelijk met Jan. Naast trouwen met mensen uit een lagere klasse, is het in de zeventiende eeuw ook niet geaccepteerd om te trouwen met iemand van een ander geloof. Isabella en haar familie zijn protestants, Jan hangt het katholieke geloof aan. De familie, met Aletta Maria voorop, ziet het huwelijk met iemand van het andere geloof niet zitten.

Opmerkelijk genoeg is het nu Aletta Maria die het huwelijk uit het hoofd van haar dochter probeert te praten. Tijdens de strubbelingen rondom haar eigen huwelijk werd Aletta Maria gesteund door haar moeder. Het is mogelijk dat Sophia Trip haar dochter een huwelijk uit liefde gunde, en dat ze de familie-eer minder belangrijk vond. Waarschijnlijk was ze overstag gegaan door de mooie woorden van haar toekomstige schoonzoon. Carel werd immers ook niet ontslagen, terwijl hij het familiebedrijf geld afhandig had gemaakt.

Brieven schrijven om familie-eer te redden

Aletta Maria uit haar ongenoegen door het van zich af te schrijven. De brieven die ze aan haar zus Elisabeth schrijft, zijn bewaard gebleven. Hierin schrijft ze dat ze fel tegen het huwelijk is dat haar dochter wil sluiten. Het schrijven van brieven is kenmerkend voor vrouwen uit deze klasse. Ze kunnen op deze manier gemakkelijk contacten onderhouden met de grote familie, wat weer bijdraagt aan het versterken van de familieband en familie-eer. Naast het onderhouden van contact, laten de brieven van Aletta Maria voornamelijk zien welke mogelijkheden vrouwen hebben om invloed uit te oefenen op familieleden. Wanneer zij het niet eens zijn met de gang van zaken binnen de familie en zij vrezen voor een fiasco voor de familie, kunnen zij hun stem laten horen en zijn ze niet afhankelijk van hun man, vader of andere mannelijke familieleden.

Aletta Maria vindt Jan geen geschikte partij voor haar dochter. In brieven aan haar oudere zus Elisabeth schrijft ze over hem als ‘de dikkop’. Isabella trekt zich echter niets aan van het commentaar van haar moeder en zorgt ervoor dat ze zwanger wordt van Jan. Zo kan haar familie niet meer om een huwelijk heen. Nadat het huwelijk is voltrokken, blijven er problemen bestaan rondom Jan. Hij is streng voor zijn vrouw en kinderen en houdt vast aan zijn eigen katholieke geloof. Zijn eigen kinderen verbiedt hij om een meer dan vriendschappelijke relatie met protestanten aan te gaan. Wanneer zij dit toch doen, dreigt hij de armen en benen stuk te slaan van de protestant die een relatie aan wil gaan met een van hen. ‘Het zijn harde drijgemente,’ aldus Aletta Maria.

Ze schrijft meerdere keren verbolgen over de manier waarop haar schoonzoon haar dochter en kleinkinderen behandelt. Aan haar zus Elisabeth laat Aletta Maria weten dat Jan ‘niets anders [wil] als vrou en kindere te reuniere’, zolang hij ruzie blijft maken. Ze vreest dat het op een proces zal uitdraaien. Een ruzie tussen man en vrouw die in het openbaar wordt uitgevochten, tast de reputatie van de familie het meest aan. Aletta Maria probeert er dan ook alles aan te doen om een proces tegen te houden. ‘Sal het eens met een advookaet overlegge,’ laat ze haar zus weten. Als Jan in 1711 overlijdt, komen de strubbelingen tussen hem en de familie van Aletta Maria tot een einde. Aletta Maria bejubelt zijn dood, als zij het aan haar zus meedeelt. ‘Nu de Heer mij van Barchman verlost heeft,’ verzucht ze blij.

Reflectie

Binnen de sociale klasse waarin Aletta Maria opgroeide was familiestatus van groot belang. Door als eenheid naar buiten te treden, werd de familie door anderen als stabiel gezien. Hiermee konden de afzonderlijke leden een netwerk opbouwen, en konden zij betere maatschappelijke posities verkrijgen. Voor mannen uitte zich dit meestal in de vorm van publieke functies die voor een betere status zorgden. In het geval van Aletta Maria, en alle vrouwen uit de hogere sociale klasse, werden het netwerk en de positie versterkt door middel van huwelijken.

Het verhaal van Aletta Maria laat zien welke waarde werd gehecht aan een goed huwelijk. In de aanloop naar haar eigen huwelijk waren het vooral familieleden die in opstand kwamen. Zij zagen de status van de familie, en daarmee hun eigen status, aangetast worden als Carel Voet een familielid zou worden. Aletta Maria en haar moeder hadden deze bezwaren niet. Zoals eerder aangegeven kunnen zij gevallen zijn voor Carels charme. Het is ook mogelijk dat Aletta Maria door haar jonge leeftijd (ze was twintig toen ze trouwde) nog niet goed inzag wat voor gevolgen een huwelijk met de verkeerde persoon kon hebben.

Dit laatste is aannemelijk, aangezien Aletta Maria deze consequenties bij het huwelijk van haar dochter wel inzag. Als weduwe begreep Aletta Maria het nut van een goed netwerk. Via dit netwerk kon de toekomst van haar kinderen veilig worden gesteld, nu hun vader Carel dat niet meer kon doen. Ze vond het dan ook hoogst onverstandig van haar oudste dochter om te trouwen met een katholiek. Dit zou niet alleen voor Isabella nadelig zijn, ook haar broertjes en zusjes zouden hier nadelen van kunnen ondervinden.

~ Marinka Joosten | Jonge Historici

Boek: Buitenplaatsen in de Gouden Eeuw

Zie ook: Noten bij dit artikel