Enthousiasme -“Het mooiste woord van onze taal”

De Franse scheikundige Louis Pasteur (1822-1895), bekend van het fenomeen pasteuriseren, heeft eens het volgende gezegd: “Het zijn de Grieken die ons het mooiste woord van onze taal hebben nagelaten: het woord ‘enthousiasme’.” (Ce sont les Grecs qui nous ont légué le plus beau mot de notre langue: le mot “enthousiasme”). Waarom vond Pasteur de term enthousiasme zo mooi? En wat hebben de oude Grieken met dit begrip te maken?

Herkomst & betekenis enthousiasme

Als mensen enthousiast zijn, zijn ze gedreven, fanatiek en zetten ze zich met volle passie ergens voor in. Een treffende synoniem van enthousiasme is geestdrift. Het begrip is in elk geval sinds de zestiende eeuw (1566) in het Nederlands bekend.

Het uit het Grieks afkomstige woord enthousiasme begint met ‘enthou’, dat ontleend is aan het Griekse en theo (ἔνθεος): een innerlijke God of: God in zich hebbend. Mensen die enthousiast zijn, zijn dus door een godheid geïnspireerde personen. Geestdriftige mensen. Het begrip is ontleend aan het Griekse werkwoord enthousiázein: in goddelijke vervoering zijn.

Iemand die in de Griekse mythologie door een God was bezeten, noemde men een Enthousiaste. In de Griekse mythologie zijn de bezetenheid door Apollon (zoals in het geval van Pythia) of Dionysos (zoals in het geval van de Maenaden) hiervan voorbeelden.

Verder zijn er in de zestiende en zeventiende eeuw diverse (met name protestantse) sektes geweest, die ‘Enthousiast(en)’ genoemd werden. Een voorbeeld zijn de Chlysten, de Russische sekte waartoe ook Raspoetin werd gerekend en waarvan de leden bekend stonden om hun extatische, enthousiaste buien. Verder waren er in de Nederlanden na de Reformatie diverse sekten die zich met deze term ‘sierden’.

Enthousiasme: betekenis maakte een ontwikkeling door

Het begrip enthousiasme heeft sinds de Oudheid een ontwikkeling doorgemaakt, aldus etymologen. In het Etymologisch Woordenboek van het Nederlands (2003-2009) staat over de betekenisontwikkeling het volgende vermeld:

“In het Grieks duidde enthousiasmós oorspronkelijk een situatie aan waarin de menselijke geest is doordrongen van het Heilige. Later werd het christelijk omgevormd en gebruikt als aanduiding voor een extatische verering van God. Daardoor ontstond ook de betekenis ‘dweperij’.”

Ten tijde van de Verlichting, in de achttiende eeuw, werd het begrip uit zijn religieuze context gehaald en kreeg het een meer algemene betekenis: geestdrift. De auteurs vervolgen:

“In het Nederlands werd enthousiast net als in het Frans eerst als zelfstandig naamwoord gebruikt en pas later als bijvoeglijk naamwoord. Algemene toepassing in het Nederlands vindt pas in de twintigste eeuw plaats.”

Bronnen ▼