Callisto – Ongelukkige schone, onteerd door Zeus

Callisto is een bosnimf uit de Griekse mythologie waar de oppergod Zeus zijn oog op liet vallen. Ze vergezelde de godin Artemis tijdens de jacht en zwoer nooit te trouwen en maagd te blijven.

Volgens sommige verhalen was Callisto geen nimf maar de dochter van koning Lycaon van Arcadië. Haar naam is afgeleid van het Griekse woord καλλίστη (kallístê), wat zoveel betekent als ‘allermooiste’.

Zeus (Jupiter in de Romeinse mythologie) was onder de indruk van de schoonheid van Callisto en kon zich op een dag niet meer bedwingen. Hij besloot haar tot zich te nemen. Dit verhaal wordt onder meer beschreven door Ovidius in zijn Metamorfosen. Volgens deze lezing neemt Zeus de gedaante aan van de godin Artemis (Diana), als Callisto op een dag alleen ligt te slapen in een bos. De oppergod begint Callisto gepassioneerd te kussen, omhelst haar en neemt dan uiteindelijk zijn eigen gedaante aan. De koningsdochter verzet zich hevig, ze heeft immers beloofd altijd maagd te blijven, maar is niet opgewassen tegen de kracht van Zeus.

Korte tijd later arriveert de godin Artemis met haar gevolg. Callisto schaamt zich vanwege het verlies van haar maagdelijkheid en durft de godin bijna niet aan te kijken, maar voegt zich uiteindelijk toch bij het gezelschap. Als de godin enige tijd later besluit dat er gebaad zal worden in een mooie rivier ontkleden al haar reisgezellen zich. Callisto ontdoet zich bezwaard ook van haar kleren. Nu kan ze haar geheim niet meer bewaren. Callisto is zwanger.

Artemis is geschokt als de buik van haar volgelinge ziet en verbant haar, zeggende:

“Weg jij, ver van hier; bezoedel niet deze zuivere fontein!”

Voor Callisto is het leed hiermee nog lang niet geleden. Hera (Juno), de jaloerse echtgenote van Zeus, zint namelijk al lange tijd op wraak. Ze neemt het Callisto kwalijk dat zij haar echtgenote kennelijk met haar schoonheid heeft weten te verleiden. Nu Callisto niet meer onder de bescherming van Artemis staat, ziet Hera haar kans schoon. De godin verschijnt aan de ongelukkige schone, ontneemt haar het spraakvermogen, verandert haar in een beer en verjaagt haar naar de eenzaamheid van de grote bossen. Nu kan ze Zeus nooit meer verleiden. Terwijl Callisto vroeger trots onderdeel uitmaakte van het jachtgezelschap van de jachtgodin, moet ze als beer nu zelf vaak vluchten voor jagers. En haar inmiddels al geboren zoon, genaamd Arcas, ziet ze niet opgroeien.

Deze Arcas, die niets van zijn bijzondere afkomst weet, treft zijn moeder vijftien jaar later tijdens een jachtpartij in de Erymantische bossen. De jongen weet echter niet dat hij in werkelijkheid tegenover zijn moeder staat. Callisto realiseert zich dit wel en staat met een schok stil als ze haar opgegroeide zoon ziet. Ovidius:

“Zij leek hem te kennen: hij deinst terug voor haar en als zij haar ogen star en zonder ophouden op hem gericht houdt, slaat de schrik hem om het hart, zonder dat hij er iets van begrijpt. En als zij dichterbij komt staat hij op het punt zijn speer in haar borst te steken: maar dan neemt de almachtige tegelijk hen zelf op en voorkomt een misdaad.” (Ovidius – Metamorfosen 2 – benbijnsdorp.nl)

Zeus grijpt dus in en voorkomt dat Arcas zijn eigen moeder doodt. De oppergod neemt moeder en zoon weg en plaatst hen aan de sterrenhemel. Daar zijn ze nog altijd te zien zijn als de sterrenbeelden Grote Beer (Callisto) en Kleine Beer (Arcas). Er bestaan verschillende varianten van deze legende. Volgens een van deze versies werd Callisto niet door Hera in een beer veranderd, maar plaatste Zeus moeder en zoon uit eigen beweging aan de sterrenhemel in een poging zo zijn overspel voor Hera te verbergen.

De grootste maan van de planeet Jupiter, in 1610 ontdekt door Galileo Galilei, is ook naar Callisto vernoemd.

Overzicht van boeken over de Griekse mythologie

Bronnen ▼