Ernst Kaltenbrunner (1903-1946) – Hoofd “Reichssicherheitshauptamt”

Ernst Kaltenbrunner was een overtuigde nationaalsocialist van het eerste uur en in de laatste oorlogsjaren ongetwijfeld één van de machtigste nazi-bonzen van het Derde Rijk. Toch doet zijn naam bij het grote publiek nauwelijks een belletje rinkelen. Hieronder dus het beklijvende verhaal van de man die medeverantwoordelijk was voor de dood van duizenden onschuldigen:

Jeugd en interbellumperiode

Ernst Kaltenbrunner werd op 4 oktober 1903 geboren in een vrij welgesteld gezin in het Oostenrijkse Ried im Innkreis, een stadje op enkele kilometers van Linz waar hij tijdens zijn middelbare studies bevriend raakt met Adolf Eichmann (1906-1962) die later tijdens het naziregime één van de hoofdverantwoordelijken zou worden voor de genocide op het Joodse volk.

In 1921 schrijft Kalterbrunner zich in aan de Karl-Franzens Universiteit van Graz om er net als zijn vader rechten te gaan studeren. Na zijn studies en stage als jurist gaat hij op het advocatenkantoor van zijn vader werken en in het voorjaar van 1929 sluit hij zich aan bij de ‘Heimwehr’, een extreemrechtse op paramilitaire leest geschoeide groepering. Op politiek vlak geraakte Kaltenbrunner meer en meer overtuigd van het idee dat Oostenrijk deel moest uitmaken van een groot Duits rijk en het jaar daarop werd hij lid van de Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij (NSDAP) om korte tijd nadien toe te treden tot de Oostenrijkse onderafdeling van de ‘Schutzstaffel’ (SS).

In juli 1934 raakt Kaltenbrunner betrokken bij een couppoging om de regering af te zetten waarbij de Oostenrijkse bondskanselier Engelbert Dollfuss (1892-1934) om het leven kwam. Zijn betrokkenheid bij de mislukte staatsgreep leverde hem een gevangenisstraf op, maar maakte dat hij binnen de SS hiërarchie enige tijd later de rang kreeg van ‘Standartenführer’ (te vergelijken met de graad van kolonel). Vanaf dat moment volgden de gebeurtenissen elkaar in razendsnel tempo op.

In het najaar van 1937 werd Kaltenbrunner benoemd tot Commandant van de Oostenrijkse SS en amper enkele maanden later staken in de vroege ochtend van 12 maart 1938 Duitse troepen de grens met Oostenrijk over en annexeerden zonder slag of stoot het land, dat hiermee onder de benaming van de ‘Ostmark’ tot een soort provincie van Duitsland werd herleid. Arthur Seyss-Inquart (1892-1946), de Oostenrijkse nazileider en latere Rijkscommissaris van het bezette Nederland, werd er door Adolf Hitler aangesteld als ‘Reichsstatthalter’.

Kaltenbrunner, inmiddels bevorderd tot ‘SS-Brigadeführer’ (het equivalent van een generaal-majoor) werd nog datzelfde jaar door Heinrich Himmler tot ‘Höhere SS-und Polizeiführer’ benoemd waardoor hij de feitelijke leiding kreeg over het gehele Oostenrijkse politieapparaat. Al snel werden op systematische wijze politieke tegenstanders van het naziregime gearresteerd en Joden op grote schaal vervolgd en gedeporteerd naar het concentratiekamp van Mauthausen. Precieze cijfers zijn niet bekend, maar naar schatting werden er alleen al in de eerste maanden na de ‘anschluss’ verscheidene duizenden mensen opgesloten die later van honger, ziekte of in de gaskamer omkwamen.

De oorlogsjaren

Op 4 juni 1942 kwam Reinhard Heydrich, Reichsprotector van Bohemen en Moravië en hoofd van het ‘Reichssicherheitshauptamt’ (RSHA) na een moordaanslag in Praag te overlijden. Kaltenbrunner werd als ‘SS-Obergruppenführer’ (de op één na hoogste generaalsrang binnen de SS) de nieuwe chef van het RSHA dat zowel de ‘Sicherheitsdienst’ (SD), de ‘Geheime Staatspolizei’ (Gestapo), de ‘Sicherheitspolizei’ (Sipo) als de ‘Kriminalpolizei’ (Kripo) groepeerde. Daarnaast was Kaltenbrunner als hoofd van het RSHA ook bevoegd voor de inzet van ‘Einsatzgruppen’. Deze speciale eenheden hadden de opdracht om na de opmars van de reguliere Duitse troepen iedere vorm van verzet in de pas veroverde gebieden in de kiem te smoren. Daarbij werden Joden, communisten, zigeuners en alle andere zogenaamde vijanden van het Rijk massaal standrechtelijk geëxecuteerd. Precieze cijfers over het aantal wandaden van deze doodseskaders zijn evenmin bekend, maar volgens de Amerikaans-Oostenrijkse historicus Raul Hilberg (1926-2007) zouden alleen al meer dan één miljoen Joden het slachtoffer zijn geworden van deze ‘zuiveringsoperaties’.

In het najaar van 1944 werd admiraal Wilhelm Canaris als hoofd van de Abwehr (de Duitse inlichtingen- en contra-spionagedienst van de Wehrmacht) uit zijn functie ontheven wegens zijn deelname op 20 juli eerder dat jaar aan de mislukte bomaanslag op Hitler in de ‘Wolfsschanze’ bij Rastenburg in Pruisen. Kort daarna kwam de Abwehr onder rechtstreeks bevel te staan van het RSHA, waardoor Kaltenbrunner de facto na Himmler de onbetwiste nummer twee werd binnen de SS hiërarchie.

‘Die Götterdämmerung’

Nadat de geallieerde troepen op de stranden van Normandië waren geland en ook het Sovjetleger van Zjoekov aan de opmars naar Berlijn was begonnen, werd het zelfs voor Kaltenbrunner duidelijk dat het einde van Hitler’s Derde Rijk in zicht was. In april 1945 besloot hij Duitsland te ontvluchten en zich samen met zijn maîtresse in Oostenrijk te verschuilen. Daar vernam hij enkele dagen later de zelfmoord van Adolf Hitler en besefte hij dat alles voorbij was…

De berechting van Ernst Kaltenbrunner

Op 11 mei 1945 werd Kaltenbrunner door een afdeling van het Amerikaanse “Counter Inelligence Corps” in Oostenrijk nabij Altaussee gevangen genomen, waarna hij op het proces van Neurenberg samen met de meeste andere nazi-kopstukken tot de dood met de strop werd veroordeeld wegens oorlogsmisdaden en misdaden tegen de mensheid. Het vonnis werd kort na middernacht op 16 oktober 1946 voltrokken. Om te voorkomen dat zijn graf een trekpleister zou worden voor nazi’s werd besloten zijn lijk te cremeren en de as uit te strooien in de Wenzbach, een klein riviertje dat ten zuiden van München in de Isar uitmondt.

Overzicht van boeken over de Tweede Wereldoorlog