Georgi Zjoekov (1896-1974) – Sovjet-maarschalk en politicus

Bij de naam van Georgi Zjoekovs denken velen aan de rol die hij als Sovjet-maarschalk in mei 1945 speelde bij de capitulatie van nazi-Duitsland, waarmee een einde kwam aan Hitlers Derde Rijk. Minder bekend is dat Zjoekov het daarna tot één van de meest invloedrijke politici van de Sovjet-Unie schopte. Het verhaal:

Jeugd en begin militaire carrière

Georgi Konstantinovich Zjoekov, zoals hij voluit heette, werd op 1 december 1896 geboren in Strelkovka, een dorpje op een honderdtal kilometer ten zuiden van Moskou. Over zijn jeugdjaren is niet zoveel bekend. Wel blijkt uit archiefstukken dat hij in augustus 1915 werd opgeroepen om in het leger van de tsaar zijn dienstplicht te vervullen. Toen twee jaar later de Russische Revolutie uitbrak, koos Zjoekov resoluut de zijde van de Bolsjewieken en vocht de daaropvolgende jaren met het Rode Leger mee in de Russische Burgeroorlog.

Zjoekov trok door zijn durf en inzet algauw de aandacht van zijn superieuren die hem naar de Militaire Academie van Moskou stuurden om er een officiersopleiding te volgen die hij in 1920 als eerste van zijn promotie afrondde.

Het Sovjet-Japans grensconflict

Vanaf het moment dat Japan in 1931 gewapenderhand Mantsjoerije binnenviel en er kort daarna de vazalstaat Mantsjoekwo uitriep, keek de Sovjet-Unie met argwaan naar de Japanse territoriale expansiepolitiek. Geheel onterecht was die achterdocht niet want al snel begon Tokio aanspraak te maken op enkele grensgebieden in Mongolië. In 1939 vond Stalin het welletjes en besloot hij militair in te grijpen. Zjoekov, die toen het bevel voerde over een aanzienlijke troepenmacht in de oostelijke grensgebieden van de Sovjet-Unie, kreeg opdracht de Japanse troepen een halt toe te roepen. Op de grens tussen Mongolië en Mantsjoerije kwam het nabij de rivier Halhin Gol nog datzelfde jaar tussen beide partijen tot een bloedig treffen. in de gevechten die daarop plaatsvonden wist Zjoekov de Japanse troepenmacht een verpletterende nederlaag toe te brengen, waarmee de rust in de regio werd hersteld.

De Tweede Wereldoorlog

Zjoekovs overwinning bij Halhin Gol bezorgde hem op slag de reputatie een briljant tacticus te zijn. In februari 1941 werd hij door Stalin als luitenant-generaal aangesteld tot Chef van de Generale Staf. Toen de Duitsers enkele maanden later de Sovjet-Unie binnenvielen, raakte Zjoekov betrokken bij de verdediging van Moskou en slaagde hij erin de opmars van het Duitse leger voor de poorten van de Russische hoofdstad tot stilstand te brengen. Dit nieuwe succes versterkte Zjoekovs reputatie van briljant tacticus nog meer en in 1943 werd hij benoemd tot maarschalk. Nog datzelfde jaar wist hij, zij het na zware verliezen, een einde te maken aan de belegering van Leningrad en organiseerde hij de verdediging van de stad Koersk die het doelwit vormde van een nooit eerder geziene groots opgezette tankaanval.

Onder de codenaam “Unternehmen Zitadelle” probeerden de Duitsers na het debacle in Stalingrad hun frontlijn te consolideren door ter hoogte van de stad Koersk de Sovjets te dwingen zich terug te trekken. Aan Duitse zijde werden om ongeveer 2.700 tanks ingezet, terwijl de Sovjets de beschikking hadden over meer dan 3.500 van hun gevreesde T-34 tanks. Het maakte dat de confrontatie tussen beide partijen de geschiedenis inging als de grootste tankslag ooit. De Duitsers slaagden er niet in een overwinning te behalen en leden opnieuw een zware nederlaag.

De opmars naar Berlijn

In de herfst van 1944 begon Zjoekov aan zijn opmars richting Duitsland. Het verzwakte Duitse leger was al lang geen tegenpartij meer voor het numeriek veel sterkere Sovjetleger en in februari 1945 stond Zjoekov met zijn troepen aan de Duitse grens. Twee maanden later waren Zjoekov en verscheidene andere Sovjet-legeronderdelen Berlijn genaderd en ontspon zich de discussie wie de eer zou krijgen de stad in te nemen. Uiteindelijk was het Michail Minin (1922-2008), een Sovjet-soldaat die op 30 april 1945 als eerste het Rijksdaggebouw bereikte en er de Sovjet-vlag hees. Kort daarna capituleerde nazi-Duitsland en was de Tweede Wereldoorlog in Europa voorbij.

De verdere gebeurtenissen

Zjoekovs populariteit en het feit dat hij voor velen zowat de status had van een nationale held, maakte dat Stalin hem begon te beschouwen als een mogelijke rivaal. Het duurde dan ook niet lang alvorens Zjoekov op een zijspoor werd geschoven en een onbelangrijke commandopost kreeg in een uithoek van de Oeral, ver weg van het politieke machtscentrum in Moskou.

Toen Stalin in maart 1953 kwam te overlijden werd Zjoekov door diens opvolger Nikita Chroesjtsjov teruggeroepen naar Moskou om er viceminister van defensie te worden. Zjoekov verwierf op de achtergrond algauw veel macht. Zo zou hij naar verluidt de hand hebben gehad in de arrestatie van Lavrenti Beria (1899-1953), het hoofd van de NKVD, de gevreesde binnenlandse veiligheidsdienst, die onder Stalin verantwoordelijk was voor de executie van tienduizenden onschuldige burgers. Beria ontsnapte de dans niet en werd na een kort proces de 23ste december 1953 zelf geëxecuteerd.

In 1955 werd Zjoekov benoemd tot minister van defensie om kort daarna toe te treden tot het Politbureau. Het leidt geen twijfel dat het Zjoekov was die in november 1956 Chroetsjev adviseerde om de Hongaarse opstand met geweld neer te slaan. Zjoekovs toenemende invloed binnen de communistische partij werd echter ook Chroetsjev een doorn in het oog en in oktober 1957 werd hij op grond van anti-communistische activiteiten uit zijn functies gezet.

Medio jaren zestig werd Zjoekov nog door Leonid Brezjnev (1906-1982) gerehabiliteerd, maar deze weigerde nog een politieke functie te vervullen. Georgi Zjoekov, de man die ontelbare veldslagen uitvocht en een grote invloed uitoefende binnen de communistische partij, overleed op 18 juni 1974 op 77-jarige leeftijd.

Ook interessant: Operatie Barbarossa – Hitlers aanval op de Sovjet-Unie
Boek: Zjoekov – Maarschalk van de Sovjet-Unie

Zjoekov tijdens een parade in Berlijn (1945)