Het leukste verschil tussen enerzijds blogs en nieuwssites als Sargasso en anderzijds de traditionele media, is de mogelijkheid dat lezers direct reageren. Sommige stellen leuke vragen, zoals Qwerty deed toen ik maandag op Sargasso terloops opmerkte dat het momenteel de Romeinenweek is. ‘Welke onverlaat komt er op het idee een Romeinenweek in te stellen?’ vroeg Qwerty, om er met enig retorisch geweld aan toe te vroegen ‘Een rechts-radicale fascist? Want dat waren de Romeinen natuurlijk wel.’
Qwerty bedoelde dit laatste hyperbolisch, maar hij is niet de enige die de associatie legt tussen Romeinen en extreemrechts. Een tijdje geleden recenseerde een landelijke krant verschillende recente boeken over het Romeinse Rijk en stelde drie oudhistorici de vraag of de groeiende populariteit met de opkomst van Nieuw Rechts te maken had. Het antwoord is vrij simpel: de fascisten associeerden zich graag met het Romeinse Rijk, maar dat wil nog niet zeggen dat een Romeinenliefde automatisch leidt tot fascisme.
Qwerty’s eigenlijke vraag – een Romeinenweek, waarom in vredesnaam? – is veel interessanter, want het ligt in Nederland helemaal niet zo voor de hand aandacht te vragen voor het Romeinse verleden. We hebben er namelijk nooit veel mee opgehad. Rome gold altijd als vreemde mogendheid, als bezetter. De Romeinse tijd begint in de Lage Landen immers met Julius Caesars inval in de Maasvallei en de genocide onder de Eburonen.
Toen ik zelf een boek over Romeins Nederland schreef, heb ook ik dit perspectief ook gekozen, maar je kunt een ander verhaal vertellen: over samenhangende handelsnetwerken en over een eenvoudige maar daarom niet minder reële vorm van globalisering die aan de verovering voorafging. Een stamhoofd dat op een feestje eens goed wilde uitpakken, zorgde dat hij Italiaanse wijn schonk. Minstens zozeer als de Romeinen deze kant op kwamen, hebben de vroege bewoners van de Lage Landen hen hierheen gelokt. Caesars veldtocht was, zo bezien, weinig meer dan de politieke consequentie van dit diepere eenwordingsproces.
Als de Romeinen het rivierengebied aan hun imperium toevoegen, gebeurt het onder voorwaarden die mede door de Bataven zijn opgesteld, en zij komen in opstand als Rome van die voorwaarden afwijkt. Het verslag van die gebeurtenis, te vinden in de Historiën van de Romeinse historicus Tacitus, is zo boeiend omdat de auteur erkent dat de Bataven het morele gelijk aan hun zijde hadden.
Er zijn verschillende redenen waarom dat beeld is blijven hangen. Eén ervan is dat de Nederlandse oudhistorici organisatorisch dichter bij de classici staan dan bij de algemeen historici en de archeologen. Misverstanden blijven zo nodeloos lang hangen. Een tweede factor is dat de oudhistorici de publieksvoorlichting hebben verwaarloosd. Er is, om eens iets simpels te noemen, in ons taalgebied geen goede geschiedenis van het Romeinse Rijk. Dan moet je er niet van opkijken als een Ronald Plasterk beweert dat de komst van de Romeinen verklaart waarom ‘ze’ bezuiden de grote rivieren katholiek zijn gebleven en waarom ‘we’ benoorden de rivieren protestants zijn geworden.
Buitenbeentje
Nederland is met zijn verwaarlozing van het Romeinse verleden een buitenbeentje. In Groot-Brittannië, België, Duitsland, maar ook in Servië of Turkije of Libië, is het Romeinse deel van het verleden veel meer geïntegreerd in het eigen geschiedbeeld. Omdat wij daarvan afwijken, is zo’n Romeinenweek verdraaid zinvol.
Welke onverlaat, zo vroeg Qwerty, kwam op het idee van zo’n week? Het antwoord is: het is van onderaf gegroeid. Er zijn in Nederland vele tienduizenden mensen geïnteresseerd in de oude wereld. Eens in de twee jaar komen ze samen op het Nijmeegse Romeinenfestival, waar je kunt kijken naar re-enactmentshows, de fijne kneepjes van oude ambachten kunt leren, kunt luisteren naar lezingen of boeken kunt kopen. Twee jaar geleden werd dit evenement uitgebreid met een reis langs de limes, zodat er ook buiten Nijmegen wat aandacht was voor Nederland in de Romeinse tijd. Die spin off heet nu dus Romeinenweek.
Je kunt de vraag stellen – en ik denk dat die terecht is – of het Romeinse verleden belangrijk is. En je kunt de vraag stellen welke zwaartepunten je moet aanwijzen. Over die kwesties vallen bomen op te zetten, bijvoorbeeld komend weekend op het Romeinenfestival, waar ik in het kraampje van Livius alle tijd voor u heb.
