In Verloren wereld beschrijft voormalig NRC-journalist Alfred van Cleef de schokkende geschiedenis van de Bosnische familie Berberoviç. Het is een meeslepend verhaal waarin duidelijk wordt hoe oorlogsgruwelen en de ervaring van het concentratiekamp een gewone familie nog jarenlang beïnvloeden.
Gebroken knieën en armen
Deze hoofdpersoon belandde in juli 1992 in het Servisch concentratiekamp Keraterm, in het noorden van Bosnië-Herzegovina. Hij was gearresteerd, samen met honderd andere mannen uit zijn woonplaats Ljubija, en wist feitelijk niet eens waarom. Van Cleef schrijft over Berberoviç’ kampervaringen, schokkend en meeslepend:
‘De nachten waren het ergst. De ondervragers waren naar huis en de gevangenen waren overgeleverd aan de willekeur van hun bewakers. Iedere nacht kwamen ze binnen om iemand weg te slepen. Sommigen keerden nooit meer terug, van anderen lagen de lijken de volgende dag op de afvalhoop. Wie de nachtelijke mishandelingen overleefde werd als een stuk vuil de zaal weer ingesleept. Sommige slachtoffers lagen dagenlang dood te gaan op hun pallet. Niemand hielp hen, want het was niet toegestaan om gewonden zelfs maar te benaderen. Regelmatig kwam er een vrachtwagen van de gemeente Prijedor om de lijken weg te halen. Hamdo was nog het bangst voor Zigiç. Deze kampbewaker stond bekend als iemand die er behagen in schepte zijn gevangenen te martelen of dood te slaan. Op een avond rukte hij de deur open. Hij was alleen en zichtbaar dronken. “Hier Zigiç!” brulde hij. De driehonderdtachtig mannen sprongen en masse op en renden naar de muur, zo ver mogelijk bij hem vandaan. Ze stonden zo dicht tegen elkaar aan dat ze bijna stikten, maar niemand durfde zich te bewegen. Zigiç kreeg gezelschap van een paar collega’s. Die avond haalden ze ruim twintig mensen. Pas toen de rust al lang was weergekeerd, slopen de eersten terug naar hun pallet. Iedereen zweeg. Wanneer ben ik aan de beurt? vroeg Hamdo zich af. Heb ik ooit iets lelijks gezegd tegen een van de bewakers die ik nog van vroeger ken? Hoe kan ik me zo onopvallend mogelijk gedragen? De volgende ochtend keerden de mannen terug die door Zigiç waren meegenomen: ze hadden gebroken knieën en armen, een van hen was letterlijk krom geslagen.’ (115,116)
Vloekende Serviërs
Over de gevechten tussen de Serviërs en Bosniërs, waaraan zijn broer Hilmija meedeed, lezen we:
‘Acht dagen en acht nachten duurden de gevechten voort. Hilmija zat steeds twee uur in de loopgraaf en kreeg daarna twee uur rust. Dag in dag uit. Het was een nonstopbeschieting met granaatwerpers, mitrailleurs, luchtdoelgeschut en sluipschutters.vuur. De twee strijdende partijen zaten zo dicht op elkaar dat Hilmija de Serviërs kon horen schreeuwen – ze vervloekten de Moslims met alle mogelijke scheldwoorden.’ (167,168)
Slot
Van Cleef heeft een indrukwekkend boek geschreven, dat wat weerzinwekkendheid betreft doet denken aan de verhalen van overlevenden uit het concentratiekamp Auschwitz. Wat met name schokkend is aan de hier beschreven Bosnische Oorlog vanuit een familiair perspectief, is de vertwijfeling over het feit hoe voormalige vrienden en buurtgenoten van de ene op de andere dag doodsvijanden van elkaar bleken te zijn.
