De Fins-Russische Winteroorlog (1939-1940)

Op 30 november 1939 viel de Sovjet-Unie onder Jozef Stalin Finland binnen. Het was het begin van de zogenoemde Fins-Russische Winteroorlog (1939-1940), die op 13 maart 1940 eindigde met het Vredesverdrag van Moskou. Het verloop van deze oorlog had grote invloed op het verloop van de Tweede Wereldoorlog.

In april 1939 legde Finland verstevigde forten aan langs de grens met Rusland, omdat het land buurman Jozef Stalin niet vertrouwde. De verhoudingen tussen Sovjet-Unie en Finland waren gespannen vanwege conflicten over gebiedseigendom en grenzen. Op 1 september 1939 vielen Adolf Hitler en Jozef Stalin (sinds kort ‘bevriend’ geraakt via het Molotov-Ribbentrop-verdrag) Polen binnen. Zes weken later nodigde Stalin een Finse delegatie uit in Moskou, die een eisenpakket kreeg voorgelegd. Dit kwam er kort gezegd op neer dat Finland een en ander moest inleveren. Een Fins tegenvoorstel veegden de Russen van tafel.

Beschieting van Mainila

Ruim een maand na het mislukte overleg, op 26 november 1939, gingen de Russen over tot een bijzondere provocatie, die bekend is geworden als de ‘Beschieting van Mainila‘ (Fins: Mainilan laukaukset). De Russen zelf bombardeerden een gebied dicht bij de Russisch-Finse grens, gaven vervolgens de Finnen de schuld en eisten excuses van hun buurland. De Finnen hadden niks gedaan en weigerden logischerwijze ‘sorry’ te zeggen. Vier dagen later viel Rusland, onder de dekmantel van de Beschieting van Mainila, Finland aan met een troepenmacht van ongeveer 300.000 man en 800 vliegtuigen. De Finnen beschikten over 120.000 soldaten en circa 100 vliegtuigen.

Knappe tegenstand

In de eerste fase van de oorlog (tot januari 1940) hielden de Finnen knap stand. De winter van 1939-1940 was ongebruikelijk koud met temperaturen tussen -20 en -40 graden, waarvan de Finnen profiteerden. Ze verplaatsen zich als guerrilla’s op ski’s en waren op eigen terrein de Russen voortdurend te slim af. Ook pasten de Finnen de tactiek van de verschroeide aarde toe. Ten slotte speelde een rol dat de Russen veel militaire leiders waren kwijtgeraakt door Stalins zuiveringen in de jaren ervoor.

In het tweede deel van de oorlog verschoof het momentum naar de Sovjet-Unie. De Russen kregen begin januari 1940 een andere generaal, Semjon Timosjenko (1895-1970), die niet alleen vele meer mankracht inzette, maar op 1 februari ook begon met een onafgebroken serie artilleriebeschietingen en aanvalsgolven. Op 11 februari realiseerden de Russen een doorbraak in de Finse linies, waarna ze snel terrein wonnen. Op 13 maart 1940 gaven de Finnen zich gewonnen en moesten in het zuiden het grensgebied Karelië afstaan aan de Sovjet-Unie, evenals Hanko en enkele eilanden in de Finse Golf. Verder raakten ze in het midden Salla kwijt en in het noorden van Finland een stuk schiereiland.

Toch was de Russische overwinning in maart 1940 een typische pyrrusoverwinning. De Russen verloren bijna 168.000 man, de Finnen rond de 26.000. Terwijl de Finnen 30 tanks kwijtraakten, hielpen ze zelf minstens 1200 Russische tanks (mogelijk zelfs 3500) de vernieling in.

Impact van de Winteroorlog

De impact van de Winteroorlog was aanzienlijk. Uit angst voor Russische invloed in Scandinavië besloot Adolf Hitler bijvoorbeeld om Denemarken en Noorwegen aan te vallen. En nog belangrijker was dat Hitler, door de ontwikkelingen in de Winteroorlog, de kracht van het Rode Leger onderschatte. Natuurlijk hadden de Finnen moedig gestreden, maar had de oorlog niet ook aangetoond dat het Sovjet-leger eigenlijk maar weinig voorstelde? Hitler meende van wel. De Finnen hadden de Russen immers langere tijd goed tegenstand kunnen bieden.

In juni 1941 gaf Hitler vol zelfvertrouwen opdracht de Sovjet-Unie aan te vallen. Vanuit Duits perspectief een dramatisch besluit.